SỰ TIẾN HÓA CỦA HỆ THẦN KINH
A. Lý thuyết
Chưa có tổ chức thần kinh à hệ thần kinh dạng lưới à hệ thần kinh dạng chuỗi hạch à hệ thần kinh dạng ống
1. Hệ thần kinh dạng lưới
- Đại diện: ngành ruột khoang và một số nhóm động vật không xương sống.
- Đặc điểm:
+ Bao gồm các nơron được nối với nhau một cách ngẫu nhiên tạo nên một cấu tạo gọi là mạng lưới thần kinh.
+ Khi tác nhân kích thích tác động vào một điểm nào đó trên cơ thể làm xuất hiện hưng phấn tại điểm đó và lan toả ra khắp cơ thể à toàn bộ cơ thể phản ứng với kích thích à phản ứng trả lời thiếu chính xác, tiêu tốn nhiều năng lượng.
2. Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch
- Đại diện: động vật có cơ thể đối xứng hai bên như Giun dẹp, Giun tròn, Chân khớp…
- Đặc điểm:
+ Bao gồm thân các tế bào thần kinh tập trung lại thành một cấu trúc gọi là hạch thần kinh. Các hạch thần kinh được nối với nhau bởi các dây thần kinh và hình thành chuỗi hạch thần kinh nằm dọc chiều dài cơ thể. Mỗi hạch thần kinh là một trung tâm điều khiển hoạt động của một vùng xác định của cơ thể như hạch não, hạch ngực, hạch bụng…
+ Khi tác nhân kích thích tác động và một điểm nào đó trên cơ thể sẽ làm xuất hiện hưng phấn tại điểm đó và truyền đến hạch thần kinh chịu trách nhiệm tại vị trí bị kích thích. Hạch thần kinh này sẽ xử lí thông tin và truyền tín hiệu trả lời đến vị trí bị kích thích à trả lời có tính chính xác cao.
3. Hệ thần kinh dạng ống
- Đại diện: động vật có xương sống như: cá, bò sát, lưỡng cư, chim và thú.
- Đặc điểm:
+ Được cấu tạo từ hai phần: phần thần kinh trung ương (gồm não bộ, tuỷ sống) và phần thần kinh ngoại biên (gồm hạch thần kinh và dây thần kinh).
Sự hình thành não bộ: xu hướng ngày càng nhiều cấu trúc tập trung lại ở phía trước cơ thể, hình thành nên một vùng đầu rõ rệt; số lượng các hạch thần kinh được tăng lên và tập trung lại để hình thành bộ não.
Sự hình thành tuỷ sống: xu hướng các tế bào thần kinh tập trung lại thành một cái ống nhỏ nằm ở phía lưng của cơ thể.
+ Hoạt động theo nguyên tắc phản xạ gồm các phản xạ có thể là không điều kiện hoặc có điều kiện à trả lời có tính chính xác cao và linh hoạt.
B. Bài tập
Câu 1: Nêu chiều hướng tiến hoá về cơ quan cảm ứng ở động vật. Tại sao khi kích thích một điểm trên cơ thể, động vật có hệ thần kinh dạng lưới phản ứng toàn thân và tiêu tốn nhiều năng lượng?
Gợi ý trả lời
* Chiều hướng tiến hoá:
- Từ chỗ chưa có cơ quan chuyên trách đến chỗ có cơ quan chuyên trách thu nhận và trả lời kích thích.
- Ở động vật có hệ thần kinh: từ thần kinh dạng lưới→ thần kinh dạng chuỗi hạt→ thần kinh dạng ống.
* Ở những động vật thuộc ngành ruột khoang, đời sống hầu như cố định, xuất hiện hệ thần kinh dạng lưới bao gồm các tế bào cảm giác và tế bào thần kinh liên kết với nhau (như các mắt lưới của một cái rọ). Các tế bào thần kinh có các nhánh liên hệ với các tế bào biểu mô và tế bào gai, phân bố rải rác khắp toàn bộ cơ thể.
Vì vậy khi bị kích thích, xung thần kinh xuất hiện sẽ lan toả nhanh khắp toàn bộ cơ thể làm cả cơ thể chúng co rúm lại nên tiêu tốn nhiều năng lượng.
Câu 2: Cho các động vật sau: thủy tức, châu chấu, cá chép, hải quỳ, ếch, rắn, thân mềm, thỏ, giun đất.
a. Sắp xếp các động vật trên vào 3 dạng hệ thần kinh tương ứng.
b. Nêu đặc điểm cấu tạo của các dạng hệ thần kinh và rút ra chiều hướng tiến hóa của HTK?
Gợi ý trả lời
a. Sắp xếp:
- HTK dạng lưới: thủy tức, hải quỳ.
- HTK dạng hạch: châu chấu, thân mềm, giun đất.
- HKT dạng ống: cá chép, ếch, rắn, thỏ.
b. *Đặc điểm cấu tạo của các dạng HTK:
| HTK | Đặc điểm |
| Dạng lưới | - Các tb TK nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau qua các sợi thần kinh tạo thành mạng lưới thần kinh. |
|
Dạng chuỗi hạch | - Các tế bào thần kinh tập trung lại tạo thành các hạch thần kinh. - Các hạch thần kinh được nối với nhau bởi các dây thần kinh và hình thành chuỗi hạch thần kinh nằm dọc theo chiều dài cơ thể. - Mỗi hạch thần kinh là 1 trung tâm điều khiển hoạt động của 1 vùng xác định trên cơ thể. |
|
Dạng ống | - Các tế bào thần kinh tập trung lại thành 1 cái ống nằm ở phía lưng con vật. - HTK dạng ống cấu tạo từ phần trung ương thần kinh (não bộ và tủy sống) và phần thần kinh ngoại biên (hạch thần kinh và dây thần kinh). |
*Chiều hướng tiến hóa của HTK:
- Tập trung hóa: các tế bào thần kinh nằm rải rác trong hệ thần kinh dạng lưới tập trung lại thành HTK dạng chuỗi hạch và sau đó là HTK dạng ống.
- Hiện tượng đầu hóa: tế bào thần kinh tập trung về phía đầu làm não bộ phát triển. Vì vậy, khả năng điều khiển, phối hợp và thống nhất hoạt động được tăng cường.
Trên đây là toàn bộ nội dung tài liệu Tổng ôn kiến thức trọng tâm về sự tiến hóa của hệ thần kinh môn Sinh học 11. Để xem toàn bộ nội dung các em đăng nhập vào trang Chúng tôi để tải tài liệu về máy tính.
Hy vọng tài liệu này sẽ giúp các em học sinh ôn tập tốt và đạt thành tích cao trong học tập.
Các em quan tâm có thể tham khảo thêm các tài liệu cùng chuyên mục:
- Bài tập trắc nghiệm ôn tập Cảm ứng ở động vật Sinh học 11 có đáp án
- Kiến thức trọng tâm chuyên đề: Sinh sản ở động vật Sinh học 11
Chúc các em học tập tốt !
