Bài 3: Thoát hơi nước

Thoát hơi nước là sự mất nước từ bề mặt lá qua hệ thống khí khổng là chủ yếu và một phần từ thân, cành...

• Nhờ có thoát hơi nước ở lá, nước được cung cấp tới từng tế bào của cây.

• Thoát hơi nước là động lực đầu trên của dòng mạch gỗ có vai trò: giúp vận chuyển nước và các ion khoáng từ rễ lên lá đến các bộ phận khác ở trên mặt đất của cây; tạo môi trường liên kết các bộ phận của cây; tạo độ cứng cho thực vật thân thảo.

• Thoát hơi nước có tác dụng hạ nhiệt độ của lá vào những ngày nắng nóng đảm bảo cho các quá trình sinh lý xảy ra bình thường.

• Thoát hơi nước giúp cho khí CO₂ khuếch tán vào bên trong lá cung cấp cho quang hợp.

⇒ Mối liên quan giữa quá trình thoát hơi nước và quá trình quang hợp: Lá cây thoát hơi nước qua khí khổng tạo lực hút nước và tạo điều kiển để CO₂ khuếch tán vào nước. Nước và CO₂ được lấy vào lá là nguyên liệu để cây quang hợp.

1.3.1. Lá là cơ quan thoát hơi nước:

• Cấu tạo của lá thích nghi với chức năng thoát hơi nước. Các tế bào biểu bì của lá tiết ra lớp phủ bề mặt gọi là lớp cutin, lớp cutin phủ toàn bộ bề mặt của lá trừ khí khổng.

• Khí khổng gồm:

  • 2 tế bào hình hạt đậu nằm cạnh nhau tạo thành lỗ khí, trong các tế bào này chứa hạt lục lạp, nhân và ti thể.

  • Thành bên trong của tế bào dày hơn thành bên ngoài của tế bào

  • Số lượng khí khổng ở mạt dưới của lá thường nhiều hơn ở mặt trên của lá

• Lớp cutin
  • Có nguồn gốc từ lớp tế bào biểu bì của lá tiết ra, bao phủ bề mặt là trừ khí khổng
  • Độ dày của lớp cutin phụ thuộc vào từng loại cây và độ tuổi sinh lý của lá cây (lá non có lớp cutin mỏng hơn lá già)

1.3.2. Hai con đường thoát hơi nước:

Các tác nhân từ môi trường ảnh hưởng đến độ mở khí khổng sẽ ảnh hưởng đến sự thoát hơi nước:

• Nước:

  • Điều kiện cung cấp nước càng cao sự hấp thụ nước càng mạnh, thoát hơi nước càng thuận lợi.

  • Độ ẩm không khí thấp dẫn tới thoát hơi nước càng mạnh.

• Ánh sáng:

  • Ánh sáng làm tăng nhiệt độ của lá → khí khổng mở (điều chỉnh nhiệt độ) →  tăng tốc độ thoát hơi nước.

  • Độ mở của khí khổng tăng từ sáng đến trưa và nhỏ nhất lúc chiều tối, ban đêm khí khổng vẫn hé mở.

• Nhiệt độ: ảnh hưởng đến hoạt động hô hấp của rễ → rễ hấp thụ nhiều nước → thoát hơi nước nhiều

• Ion khoáng: Các ion khoáng ảnh hưởng đến hàm lượng nước trong tế bào khí khổng → gây điều tiết độ mở của khí khổng (Ví dụ: ion K+ làm tăng lường nước trong tế bào khí khổng, tăng độ mở của khí khổng dẫn đến thoát hơi nước.)

• Cân bằng nước được tính bằng sự so sánh lượng nước do rễ hút vào (A) và lượng nước thoát ra (B)

  • Khi A = B : mô của cây đủ nước à cây phát triển bình thường.

  • Khi A > B : mô của cây thừa nước à cây phát triển bình thường.

  • Khi A < B : mất cân bằng nước, lá héo, lâu ngày cây sẽ bị hư hại và cây chết

• Cần tưới tiêu hợp lý cho cây:

  • Cơ sở khoa học:

    • Dựa vào đặc điểm di truyền pha sinh trưởng, phát triển của giống, loại cây

    • Dựa vào đặc điêmt cảu đất và điều kiện thời tiết

  • Nhu cầu nước của cây được chẩn đoán theo 1 số tiêu chí sinh lý: áp suất thẩm thấu, hàm lượng nước và sức hút nước của lá cây.

Qua bài học này các em cần:

• Nêu được vai trò cần thiết của quá trình thoát hơi nước ở thực vật.

• Mô tả được cấu tạo của lá thích nghi với chức năng thoát hơi nước.

• Trình bày được cơ chế điều tiết độ mở, đóng của khí khổng. Các tác nhân ảnh hưởng đến quá trình thoát nước.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Sinh học 11 Bài 3 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Phát biểu nào sau đây sai?
  I. Khi nồng độ ôxi trong đất giảm thì khả năng hút nước của cây sẽ giảm.
  II. Khi sự chênh lệch giữa nồng độ dung dịch đất và dịch của tế bào rễ thấp, thì khả năng hút nước của cây sẽ yếu.
  III. Khả năng hút nước của cây không phụ thuộc vào lực giữ nước của đất
  IV. Bón phân hữu cơ góp phần chống hạn cho cây

  • A. II
  • B. III, IV
  • C. I, III
  • D. III

• Câu 2:

  Dưới bóng cây mát hơn dưới mái che bằng vật liệu xây dựng vì:

  • A. Vật liệu xây dựng hấp thụ nhiệt làm cho nhiệt độ tăng cao, còn lá cây thoát hơi nước làm hạ nhiệt môi trường xung quanh giúp CO₂ khuếch tán vào bên trong lá. 
  • B. Vật liệu xây dựng toả nhiệt làm môi trường xung quanh nóng hơn. 
  • C. Cả 2 đều có quá trình trao đổi chất nhưng ở cây quá trình trao đổi chất diễn ra mạnh hơn. 
  • D. Vật liệu xây dựng và cây đều thoát hơi nước nhưng cây thoát mạnh hơn.

• Câu 3:

  Ở một số cây (cây thường xuân - Hedera helix), mặt trên của lá không có khí khổng thì có sự thoát hơi nước qua mặt trên của lá hay không?

  • A. Có, chúng thoát hơi nước qua lớp biểu bì. 
  • B. Không, vì hơi nước không thể thoát qua lá khi không có khí khổng. 
  • C. Có, chúng thoát hơi nước qua lớp cutin trên biểu bì lá. 
  • D. Có, chúng thoát hơi nước qua các sợi lông của lá.

Câu 2- Câu 5: Xem thêm phần trắc nghiệm để làm thử Online 

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Sinh học 11 Bài 3 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Bài tập 2 trang 19 SGK Sinh 11

Bài tập 3 trang 19 SGK Sinh 11

Bài tập 4 trang 7 SBT Sinh học 11

Bài tập 9 trang 16 SBT Sinh học 11

Bài tập 13 trang 17 SBT Sinh học 11

Bài tập 1 trang 16 SGK Sinh học 11 NC

Bài tập 2 trang 16 SGK Sinh học 11 NC

Bài tập 3 trang 16 SGK Sinh học 11 NC

Bài tập 4 trang 16 SGK Sinh học 11 NC

Bài tập 5 trang 16 SGK Sinh học 11 NC

Bài tập 1 trang 87 SGK Sinh học 11 NC

Bài tập 5 trang 90 SGK Sinh học 11 NC

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Sinh học Chúng tôi sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!