Liệt kê

a. Cấu tạo của câu được in đậm dưới đây có gì đặc biệt:

Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt. [...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm [...].

(Phạm Duy Tốn)

• Sự giống nhau về cấu tạo và ý nghĩa của các bộ phận in đậm trong câu:
  • Về cấu tạo: Các bộ phận in đậm đều có kết cấu tương tự: bát yến hấp đường phèn, tráp đồi mồi chữ nhật để mở, nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông,...
  • Về ý nghĩa, các bộ phận im đậm đều chỉ những đồ vật bày biện chung quanh viên quan phủ. 

b. Việc nêu ra hàng loạt các sự việc tương tự bằng những kết cấu tương tự như trên nhằm mục đích gì?

• Tác dụng: Tác giả nêu ra hàng loạt đồ vật lỉnh kỉnh tương tự, bằng những kết cấu tương tự như vậy có tác dụng làm nổi bật sự xa hoa của viên quan, đối với lập với tình cảnh lam lũ của dân phu đang hộ đê ngoài mưa gió.

a. So sánh cấu tạo của các phép liệt kê dưới đây và cho biết chúng khác nhau như thế nào:

(1) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập.

(2) Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.

(Hồ Chí Minh)

• Tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải - liệt kê không theo cặp.
• Tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải - liệt kê theo từng cặp.

b. Thử đảo thứ tự các bộ phận trong các phép liệt kê dưới đây và cho biết trường hợp nào có thể được trường hợp nào không? Tại sao?

(1) Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm măng non mọc thẳng.

(Thép Mới)

(2) Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia.

(Phạm Văn Đồng)

• Có thể đảo Tre, nứa, trúc, mai, vầu mà không ảnh hưởng đến ý nghĩa của phép liệt kê; đây là kiểu liệt kê không tăng tiến.
• Không thể đảo hình thành và trưởng thành; gia đình, họ hàng, làng xóm vì: phải hình thành rồi mới trưởng thành, theo cấp độ từ nhỏ đến lớn thì gia đình → họ hàng → làng xóm. Đây là phép liệt kê tăng tiến.

c. Như vậy, dựa vào hình thức cấu tạo và đặc điểm ý nghĩa, có thể chia phép liệt kê thành những loại nào?

• Theo cấu tạo: liệt kê từng cặp và liệt kê không từng cặp.
• Theo ý nghĩa: liệt kê tăng tiến và liệt kê không tăng tiến.

• Liệt kê là sắp xếp nối tiếp hàng loạt từ hay cụm từ cùng loại để diễn tả đầy đủ hơn, sâu sấc hơn những khía cạnh khác nhau của thực tế hay của tư tưởng tình cảm.
• Xét về cấu tạo, có thể phân biệt kiểu liệt kê theo từng cặp với kiểu liệt kê không theo từng cặp.
• Xét về ý nghĩa có thể phân biệt kiểu liệt kê tăng tiến với liệt kê không tăng tiến.

Để nắm được thế nào là liệt kê, tác dụng của phép liệt kê, các kiểu liệt kê thường gặp, các em có thể tham khảo bài soạn Liệt kê.