Vào những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, châu Á có những biến đổi lớn, riêng Nhật Bản đã chuyển sang chủ nghĩa tư bản sau cải cách Minh Trị. Còn lại hầu hết các nước châu Á khác đều bị biến thành thuộc địa hoặc phụ thuộc. Trung Quốc - một đất nước rộng lớn, có nền văn hóa lâu đời cũng không thoát khỏi thân phận một thuộc địa. Để hiểu được Trung Quốc đã bị các nước đế quốc xâm lược như thế nào và cuộc đấu tranh của nhân dân Trung Quốc chống phong kiến, chống đế quốc ra sao, chúng ta cùng tìm hiểu bài: Trung Quốc
Tóm tắt lý thuyết
1.1. Trung Quốc bị các đế quốc xâm lược
1.1.1. Nguyên nhân Trung Quốc bị xâm lược
- Thế kỉ XVIII đầu XIX các nước tư bản phương Tây tăng cường xâm chiếm thị trường thế giới.
- Trung Quốc là một thị trường lớn, béo bở, chế độ đang suy yếu nên trở thành đối tượng xâm lược của nhiều đế quốc.
- Chế độ phong kiến Mãn Thanh đang suy yếu.
1.1.2. Quá trình đế quốc xâm lược Trung Quốc
- Thế kỉ XVIII các đế quốc dùng mọi thủ đoạn, tìm cách ép chính quyền Mãn Thanh phải “mở cửa”, cắt đất.
- Đi đầu là thực dân Anh
- Thế kỉ XVIII các nước đế quốc đi đầu là Anh đòi Mãn Thanh mở cửa để buôn bán thuốc phiện
- Anh thực hiện “Chiến tranh thuốc phiện”(6-1840 đến 8-1842)
- Chúng đã buộc nhà Thanh phải ký Hiệp ước Nam Kinh Năm 1842, chấp nhận các điều khoản thiệt thòi (bồi thường chiến phí, nhượng Hồng Kông, mở 5 cửa biển …)
- Đi sau Anh, các nước khác đua nhau xâu xé Trung Quốc:
- Đức chiếm Sơn Đông.
- Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử.
- Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây,Quảng Đông.
- Nga - Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc
→ Cuối thế kỷ XIX các nước đế quốc Đức, Pháp, Nga, Nhật chia nhau Trung Quốc.
1.1.3. Hậu quả
- Xã hội Trung Quốc nổi lên 2 mâu thuẫn cơ bản:
- Nhân dân Trung Quốc với đế quốc.
- Nông dân với phong kiến.
→ Dẫn đến phong trào đấu tranh chống phong kiến, đế quốc
1.2. Phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX
1.2.1. Khởi nghĩa Thái bình Thiên Quốc
- Diễn biến: Bùng nổ ngày 1/1/1851 tại kim Điền (Quảng Tây) ,lan rộng khắp cả nước, bị phong kiến đàn áp, năm 1864 thất bại
- 1.1.1851 Hồng Tú Toàn lãnh đạo nhân dân nổi dậy khởi nghĩa Kim Điền (Quảng Tây) sau đó lan rộng khắp cả nước
- Quân khởi nghĩa đã xây dựng được chính quyền (Thiên Kinh), thi hành nhiều CS tiến bộ.
- 19.7.1864 Mãn Thanh tấn công Thiên Kinh đàn áp phong trào → Cuộc khởi nghĩa thất bại.
- Lãnh đạo: Hồng Tú Toàn
- Lực lượng: Nông dân
- Tính chất: là cuộc khởi nghĩa nông dân vĩ đại chống phong kiến làm lung lay triều đình phong kiến Mãn Thanh.
1.2.2. Phong trào Duy Tân 1898
- Trước nguy cơ bị xâm lược một số nhân vật tiến bộ thuộc giới sĩ phu Trung Quốc chủ thương tiến hành cải cách để cứu vãn tình thế .Đó là cuộc vận động Duy Tân do Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu lãnh đạo được sự đồng tình ủng hộ của vua Quang Tự nhưng phong trào nhanh chóng thất bại
- Diễn biến: Năm 1898 diễn ra cuộc vận động Duy Tân, tiến hành cải cách cứu vãn tình thế.
- Lãnh đạo: Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu.
- Lực lượng: quan lại, sỹ phu tiến bộ, vua Quang Tự.
- Tính chất: Cải cách dân chủ, tư sản, khởi xướng khuynh hướng dân chủ tư sản ở Trung Quốc, chỉ tồn tại 100 ngày .
1.2.3. Phong trào Nghĩa Hòa đoàn
- Diễn biến: Năm 1899 bùng nổ ở Sơn Đông lan sang Trực Lệ, Sơn Tây, tấn công sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh.
- Bị liên quân 8 nước đế quốc tấn công nên thất bại.
- Lực lượng: Nông dân.
- Tính chất: Phong trào yêu nước chống đế quốc. Giáng một đòn mạnh vào đế quốc.
- Nguyên nhân thất bại
- Chưa có tổ chức lãnh đạo
- Do sự bảo thủ, hèn nhát của triều đình phong kiến.
- Do phong kiến và đế quốc cấu kết đàn áp
| Nội dung | Khởi nghĩa Thái bình Thiên Quốc | Phong trào Duy Tân | Phong trào Nghĩa Hòa đoàn |
| Diễn biến chính | -Bùng nổ ngày 1/1/1851 tại kim Điền (Quảng Tây), lan rộng khắp cả nước. -Bị phong kiến đàn áp -Năm 1864 thất bại | -Năm 1898 diễn ra cuộc vận động Duy Tân, tiến hành cải cách cứu vãn tình thế. -Diễn ra 100 ngày | Năm 1899 bùng nổ ở Sơn Đông lan sang Trực Lệ, Sơn Tây, tấn công sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh, bị liên quân 8 nước đế quốc tấn công nên thất bại |
| Lãnh đạo | Hồng Tú Toàn | Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu |
|
| Lực lượng | Nông dân | Quan lại, sỹ phu tiến bộ, vua Quang Tự | Nông dân |
| Tính chất - ý thức | Là cuộc khởi nghĩa nông dân vĩ đại chống phong kiến làm lung lay triều đình phong kiến Mãn Thanh | Cải cách dân chủ, tư sản, khởi xướng khuynh hướng dân chủ tư sản ở Trung Quốc | Phong trào yêu nước chống đế quốc. Giáng một đòn mạnh vào đế quốc. |
1.3. Tôn Trung Sơn và cách mạng Tân Hợi 1911
1.3.1. Tôn Trung Sơn và Đồng minh hội
- Tôn Trung Sơn là một trí thức có tư tưởng cách mạng theo khuynh hướng dân chủ tư sản.
- Tháng 8/1905 Tôn Trung Sơn tập hợp giai cấp tư sản Trung Quốc thành lập Đồng minh hội - chính Đảng của giai cấp tư sản Trung Quốc.
- Thành phần: trí thức tư sản, tiểu tư sản, địa chủ, thân sĩ bất bình với nhà Thanh, cùng một số ít đại biểu công nông.
- Cương lĩnh chính trị: theo chủ nghĩa Tam Dân của Tôn Trung Sơn
- Mục tiêu: lật đổ Mãn Thanh, thành lập dân quốc,thực hiện bình đẳng về ruộng đất.
- Lực lượng: trí thức tư sản, tiểu tư sản ,địa chủ , thân sĩ bất bình với nhà Thanh.
1.3.2. Cách mạng Tân Hợi 1911
- Nguyên nhân
- Nhân dân Trung Quốc mâu thuẫn với đế quốc phong kiến
- Ngòi nổ của cách mạng là do nhà Thanh trao quyền kiểm soát đường sắt cho đế quốc nên phong trào “giữ đường” bùng nổ, nhân cơ hội đó Đồng minh hội phát động đấu tranh.
- Khởi nghĩa bùng nổ ở Vũ Xương 10/10/1911, lan rộng khắp miền Nam, miền Trung.
- Ngày 19/12/1911 Tôn Trung Sơn làm Đại Tổng thống lâm thời, tuyên bố thành lập chính phủ lâm thời Trung Hoa dân quốc.
- Trước thắng lợi của cách mạng, tư sản thương lượng với nhà Thanh, đế quốc can thiệp.
- Diễn biến:
- 10.10.1911 Khởi nghĩa ở Vũ Xương và nhanh chóng lan rộng khắp miền Trung, Nam Trung Quốc.
- 29.12.1911 Tôn Trung Sơn được bầu làm đại tổng thống. Quốc dân đại hội họp ở Nam Kinh thành lập Trung Hoa Dân quốc.Trước thắng lợi của cách mạng, tư sản thương lượng với nhà Thanh (Viên Thế Khải)
- 12.2.1912 Vua Thanh (Phổ Nghi) thoái vị, Tôn Trung Sơn buộc phải từ chức
- 6.3.1912 Viên Thế Khải nhậm chức Đại Tổng thống Trung Hoa Dân quốc → Cách mạng chấm dứt.
- Kết quả: Vua Thanh thoái vị, Tôn Trung Sơn từ chức, Viên Thế Khải làm Tổng thống.
1.3.3. Tính chất - ý nghĩa
- Tính chất cuộc cách mạng tư sản không trịêt để.
- Lật đổ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển, ảnh hưởng đến Châu Á.
- Hạn chế
- Không thủ tiêu thực sự giai cấp phong kiến
- Không đụng chạm đến các nước đế quốc xâm lược.
- Không giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.
- Nguyên nhân thất bại
- Chưa thủ tiêu triệt để giai cấp phong kiến, chưa tấn công đế quốc
- Chưa giải quyết vấn đề thiết yếu cho dân cày: Ruộng đất
2. Luyện tập củng cố
Qua bài học này các em cần nắm được các nội dung kiến thức cơ bản sau: Nguyên nhân của cuộc đấu tranh chống đế quốc phong kiến ở Trung Quốc; tính chất ý nghĩa của cách mạng Tân Hợi.
2.1. Bài tập trắc nghiệm
Nhằm giúp các em củng cố lại nội dung bài học, mời các em cùng thử sức mình với các câu hỏi Trắc nghiệm Lịch sử 11 Bài 3 trong phần sau.
-
- A. 12 năm
- B. 13 năm
- C. 14 năm
- D. 15 năm
-
- A. Đầu hàng đế quốc
- B. Nổi dậy đấu tranh
- C. Thỏa hiệp với đế quốc
- D. Lợi dụng đế quốc chống phong kiến
-
- A. Tư sản
- B. Nông dân
- C. Thợ thủ công
- D. Công nhân
Câu 2 - câu 10: Xem trắc nghiệm để thi online.
2.2. Bài tập SGK
Ngoài ra, các bài tập trong sách giáo khoa đều được hướng dẫn giải chi tiết trong phần Giải bài tập Lịch sử 11 Bài 3. Nếu các em có thắc mắc về nội dung bài học thì nhớ đặt câu hỏi ở phần Hỏi đáp nhé.
Sau khi học xong bài này xin mời các em hãy cùng Chúng tôi tìm hiểu bài học tiếp theo: Các nước Đông Nam Á (Cuối thế kỉ XIX-đầu thế kỉ XX)
