Bài 2: Lipit

Lipit là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không hòa tan trong nước nhưng tan trong các dung môi hữu cơ không phân cực như: ete, cloroform, xăng dầu...

2.2.1. Khái niệm

•  Lipit bao gồm chất béo, sáp, steroit, photpholipit… hầu hết chúng đều là các este phức tạp.
  • Chất béo: là trieste của glixerol với các axit béo, là các axit monocacboxylic có số chẵn nguyên tử C (thường từ 12C đến 24C) không phân nhánh, được gọi chung là triglixerit.
  • Công thức tổng quát của chất béo với R1, R2, R3 có thể giống nhau hoặc khác nhau.

• Một số axit béo thường gặp:
  • Axit panmitic: C₁₅H₃₁COOH
  • Axit stearic: C₁₇H₃₅COOH
  • Axit oleic: C₁₇H₃₃COOH
  • Axit linoleic: C₁₇H₃₁COOH

2.2.2. Tính chất vật lí của Lipit

• R₁, R₂, R₃: không no ⇒ Chất béo lỏng (dầu thực vật). Ví dụ: \({\left( {{C_{17}}{H_{33}}COO} \right)_3}{C_3}{H_5}\)
• R₁, R₂, R₃: no ⇒ Chất béo rắn (mỡ động vật). Ví dụ: \({\left( {{C_{17}}{H_{35}}COO} \right)_3}{C_3}{H_5}\)

2.3.1. Phản ứng thủy phân

• Môi trường axit → axit béo + glixerol

​​\((RCOO)_{3}C_{3}H_{5} + 3H_{2}O \rightleftharpoons 3RCOOH + C_{3}H_{5}(OH)_{3}\)

• Môi trường kiềm: (Phản ứng xà phòng hóa)

​\((RCOO)_{3}C_{3}H_{5} + 3NaOH \xrightarrow[]{ \ t^0 \ }3RCOONa + C_{3}H_{5}(OH)_{3}\)

Muối Na, K của axit béo: xà phòng. Ví dụ: C₁₇H₃₅COONa,  C₁₇H₃₅COOK, ...

2.3.2. Phản ứng cộng H₂ của chất béo lỏng

\((C_{17}H_{33}COO)_{3}C_{3}H_{5} + 3H_{2} \xrightarrow[175-190^{0}C]{Ni} (C_{17}H_{35}COO)_{3}C_{3}H_{5}\)

          Triolein (lỏng)                                                        (rắn)

• Chú ý: Chất béo không no sẽ bị oxh bởi không khí → peoxit, chất này bị phân hủy tạo thành các anđehit có mùi khó chịu và gây hại cho người ăn.

Chất béo \(\xrightarrow[]{ \ Lipaza \ }\) axit béo + glixerol
                                   \(\downarrow\)
                              chất béo

Bài 1: 

Khi thủy phân tristearin trong môi trường axit thu được sản phẩm là

Hướng dẫn:

Tristearin có công thức là: (C17H35COO)₃C₃H₅

Ta có phản ứng thủy phân lipit trong môi trường axit thu được axit béo và glixerol

\((C_{17}H_{35}COO)_{3}C_{3}H_{5}+3H_{2}O\rightarrow 3C_{17}H_{35}COOH+C_{3}H_{5}(OH)_{3}\)

Bài 2: 

Thủy phân hoàn toàn 8,9 gam tristearin bằng dung dịch NaOH dư thì thu được m gam muối. Giá trị của m là

Hướng dẫn:

Cũng là Tristearin nhưng lại thủy phân trong môi trường bazơ (phản ứng xà phòng hóa)

(C₁₇H₃₅COO)₃C₃H₅ + 3NaOH → 3C₁₇H₃₅COONa + C₃H₅(OH)₃
0,01 mol       →                              0,03 mol
⇒ m_muối = 9,18g

Bài 3:

Để biến một số dầu thành mỡ rắn, hoặc bơ nhân tạo người ta thực hiện quá trình gì?

Hướng dẫn:

Dầu ý nói lipit ở trạng thái lỏng.Còn mỡ rắn hoặc bơ nhân tạo là nhắc đến lipit ở trạng thái rắn. Để chuyển đổi lipit từ trạng thái lỏng sang trạng thái rắn ta sử dụng quá trình Hidro hóa với điều kiện xúc tác Niken và nhiệt độ thích hợp.

Ví dụ: Với Triolenin: \((C_{17}H_{33}COO)_{3}C_{3}H_{5} + 3H_{2} \xrightarrow[175-190^{0}C]{Ni} (C_{17}H_{35}COO)_{3}C_{3}H_{5}\)

                                                 (lỏng)                                                          (rắn)

Bài 1: 

Thuỷ phân hoàn toàn 444 gam một lipit X thu được 46 gam glixerol (glixerin) và hai loại axit béo. Hai loại axit béo đó là

Hướng dẫn:

\({n_{glixerol}} = 0,5mol \Rightarrow {M_X} = 888\)

(R¹COO)C₃H₅(R²COO)₂ => R¹ + 2R² =715 => R¹ =237 (C₁₇H₃₃) và R² =239 (C₁₇H₃₅)

⇒ 2 axit béo đó là: axit oleic (C₁₇H₃₃COOH) và axit stearic (C₁₇H₃₅COOH)

Bài 2: 

Đốt cháy hoàn toàn m gam 1 chất béo triglixerit cần 1,61 mol O₂, sinh ra 1,14 mol CO₂ và 1,06 mol H₂O. Cho 7,088 gam chất béo tác dụng vừa đủ với dung dịch NaOH thì khối lượng muối tạo thành là

Hướng dẫn:

• Bảo toàn khối lượng:
  • \(\begin{array}{l} {m_{lipit}} + {m_{{O_2}}} = {m_{C{O_2}}} + {m_{{H_2}O}} \Leftrightarrow {m_{lipit}} + 1,61.32 = 1,14.44 + 1,06.18\\ \end{array}\)
  • \(\Rightarrow {m_{lipit}} = 17,72g\)
• Bào toàn nguyên tố:
  • \({n_C} = {n_{C{O_2}}} = 1,14{\rm{ }}(mol){\rm{ }};\,{n_H} = 2{n_{{H_2}O}} = 2,12\,(mol)\)
  • \({n_{O\left( X \right)}} = 2{n_{C{O_2}}} + {n_{{H_2}O}} - 2{n_{{O_2}}} = 2.1,14 + 1,06 - 2.1,61 = 0,12\,mol\)
• X có công thức chung là  (RCOO- là các gốc axit có thể khác nhau trong cùng 1 phân tử)
• Phản ứng:\({\left( {RCOO} \right)_3}{C_3}{H_5} + 3NaOH \to 3RCOONa + {C_3}{H_5}{\left( {OH} \right)_3}\)
  • \({n_X} = {n_{{C_3}{H_5}{{\left( {OH} \right)}_3}}} = 1/6.{n_{O\left( X \right)}} = 0,02\,mol \Rightarrow {n_{NaOH}} = 3{n_X} = 0,06\,mol\)
• Xét trong 7,088g X thì \({n_X} = 0,008\,mol \Rightarrow {n_{NaOH}} = 0,024\,mol\)
• Bảo toàn khối lượng ta có:
  • m_muối  = \({m_X} + {\rm{ }}{m_{NaOH}} - {m_{{C_3}{H_5}{{\left( {OH} \right)}_3}}} = 7,312\,g\)

Sau bài học các em cần nắm:

• Khái niệm, phân loại, trạng thái tự nhiên và tầm quan trọng của lipit.
• Tính chất vật lí, công thức chung về tính chất hóa học của chất béo.
• Sử dụng chất béo một cách hợp lí

4.1. Trắc nghiệm

Bài kiểm tra Trắc nghiệm Hoá học 12 Bài 2 có phương pháp và lời giải chi tiết giúp các em luyện tập và hiểu bài.

• Câu 1:

  Khi xà phòng hóa tripanmitin ta thu được sản phẩm là:

  • A. C₁₅H₃₁COONa và etanol.
  • B. Axit panmitic và axit oleic
  • C. C₁₅H₃₁COONa và glixerol
  • D. C₁₇H₃₅COONa và glixerol.

• Câu 2:

  Phát biểu nào sau đây không đúng:

  • A. Chất béo không tan trong nước
  • B. Chất béo không tan trong nước, nhẹ hơn nước nhưng tan nhiều trong dung môi hữu cơ
  • C. Dầu ăn và mỡ bôi trơn có cùng thành phần nguyên tố
  • D. Chất béo là este của glixerol và axit cacboxylic  mạch cacbon dài, không phân nhánh.

• Câu 3:

  Có các nhận định sau :

  1. Chất béo là trieste của glixerol với các axit monocacboxylic có mạch C dài không phân nhánh.

  2. Lipit gồm các chất béo ,sáp, steroid, photpholipit,...

  3. Chất béo là chất lỏng

  4. Chất béo chứa các gốc axit không no thường là chất lỏng ở nhiệt độ thường và được gọi là dầu.

  5. Phản ứng thủy phân chất béo trong môi trường kiềm là phản ứng thuận nghịch.

  6. Chất béo là thành phần chính của dầu mỡ động vật, thực vật.

  Số nhận định đúng :

  • A. 5.
  • B. 2.
  • C. 4.
  • D. 3.

• Câu 4:

  Đun nóng 20g một loại chất béo trung tính với dung dịch chứa 0,25 mol NaOH, để trung hòa NaOH dư cần 0,18 mol HCl. Khối lượng xà phòng 72% sinh ra từ 1 tấn chất béo trên là :

   

  • A. 1434,26 kg  
  • B. 1703,33 kg  
  • C. 1032,67 kg    
  • D. 1344,26 kg

• Câu 5:

  Xà phòng hóa hoàn toàn 70 gam hỗn hợp gồm triglixerit và axit béo cần dùng V lít dd NaOH 2M, đun nóng. Sau phản ứng thu được 7,36 gam glixerol và 72,46 gam xà phòng. Giá trị của V là:

  • A. 0,130.
  • B. 0,135.
  • C. 0,120.
  • D. 0,125.

Câu 2- Câu 5: Xem thêm phần trắc nghiệm để làm thử Online 

Các em có thể hệ thống lại nội dung bài học thông qua phần hướng dẫn Giải bài tập Hoá học 12 Bài 2.

Bài tập 1 trang 12 SGK Hóa 12 Nâng cao

Bài tập 2 trang 12 SGK Hóa 12 Nâng cao

Bài tập 4 trang 13 SGK Hóa 12 Nâng cao

Bài tập 6 trang 13 SGK Hóa 12 Nâng cao

Bài tập 2.1 trang 5 SBT Hóa học 12

Bài tập 2.2 trang 6 SBT Hóa học 12

Bài tập 2.3 trang 6 SBT Hóa học 12

Bài tập 2.4 trang 6 SBT Hóa học 12

Bài tập 2.5 trang 6 SBT Hóa học 12

Bài tập 2.6 trang 7 SBT Hóa học 12

Bài tập 3 trang 12 SGK Hóa học 12 nâng cao

Bài tập 5 trang 13 SGK Hóa học 12 nâng cao

Trong quá trình học tập nếu có bất kì thắc mắc gì, các em hãy để lại lời nhắn ở mục Hỏi đáp để cùng cộng đồng Hóa Chúng tôi thảo luận và trả lời nhé.