Cùng nhau tìm hiểu một ngành tiến hoá hơn giun đốt có vỏ bao bọc bên ngoài đó là thân mềm và đại diện là trai sông. Vậy trai sông có cấu tạo, dinh dưỡng, di chuyển như thế nào? Có gì khác với các đại diện đã học? Chúng ta tìm hiểu bài học sau.
Tóm tắt lý thuyết
Khái niệm: Ngành thân mềm là những động vật có cơ thể mềm không phân đốt
1.1. Hình dạng- cấu tạo
1.1.1. Vỏ trai
Hình 1: Hình dạng vỏ
1- Đầu vỏ; 2- Đỉnh vỏ; 3- Bản lề vỏ
4 - Đuôi vỏ; 5- Vòng tăng trưởng vỏ
Hình 2: Bản lề và 2 cơ khép vỏ của Trai sông
- Vỏ trai gồm 2 mảnh nối với nhau bởi dây chằng(bản lề) ở phía lưng.
-
Dây chằng + cơ khép vỏ → đóng mở vỏ.
Hình 3: Cấu tạo vỏ trai
-
Cấu tạo: Ngoài là lớp sừng, giữa là lớp đá vôi, trong là lớp xà cừ.
Hình 4: Sản phẩm từ lớp vỏ xà cừ
1.1.2. Cơ thể trai
Hình 5: Cấu tạo phần ngoài của cơ thể trai
-
Phía ngoài: Áo trai tạo thành khoang, có ống hút, ống thoát phía sau. Mặt ngoài áo tạo→ lớp vỏ đá vôi.
-
Giữa 2 mảnh áo là 2 tấm mang.
Hình 6: Cấu tạo phần trong của cơ thể trai
- Ở trong là thân trai, chân trai, lỗ miệng và tấm miệng phủ đầy lông
1.2. Di chuyển
Hình 7: Hướng di chuyển của trai sông
-
Vỏ trai hé mở cho chân thò ra vươn dài trong bùn về hướng muốn đi tới để mở đường, Sau đó trai co chân đồng thời với việc khép vỏ lại, tạo ra lực đẩy do nước phụt ra ở rãnh phía sau (ống thoát), làm trai tiến về phía trước.
- Di chuyển chậm chạp.
1.3. Dinh dưỡng
- Thức ăn: Vụn hữu cơ, động vật nguyên sinh …
- Trai dinh dưỡng thụ động: Dòng nước mang ôxi, thức ăn qua ống hút vào cơ thể.
- Thức ăn → ống tiêu hoá
- Ôxi → hấp thụ qua mang → cơ thể.
1.4. Sinh sản
Hình 8: Vòng đời phát triển của trai sông
1.5. Tổng kết
Hình 9: Sơ đồ tư duy bài Trai sông
Bài tập minh họa
Bài 1:
Để mở vỏ trai quan sát bên trong cơ thể, ta phải làm như thế nào? Trai chết thì vỏ mở, tại sao?
Phần đầu trai không có. Người ta cho rằng đầu trai tiêu giảm có đúng không? Giải thích vì sao?
Hướng dẫn:
- Muốn mở vỏ trai quan sát phải luồn lưỡi dao vào khe vỏ cắt cơ khép vỏ trước và cơ khép vỏ sau. Cơ khép vỏ bị cắt lập tức vỏ trai sẽ mở ra.
- Dây chằng ở bản lề có tính đàn hồi cùng với hai cơ khép vỏ điều chỉnh động tác đóng mở vỏ nên khi trai chết thì cơ khép vỏ không hoạt động nữa do đó vỏ trai sẽ tự mở ra.
- Phần đầu của trai tiêu giảm, do thích nghi lâu dài với lối sống ít hoạt động. Điều đó giúp nó di chuyển nhẹ nhàng hơn trong nước.
Bài 2:
Mài mặt ngoài vỏ trai ngửi thấy có mùi khét, vì sao?
Hướng dẫn:
Mặt ngoài của vỏ trai là lớp sừng, khi mài vỏ trai ma sát sinh ra nhiệt làm vỏ nóng cháy. Chất sừng cháy có mùi khét.
Bài 3:
Trai sông di chuyển nhanh hay chậm? Đã bao giờ em nhìn thấy trai sông đang di chuyển chưa?
Hướng dẫn:
Trai di chuyển chậm chạp trong bùn với tốc độ 20-30cm/giờ
Bài 4:
Em hãy giải thích tại sao nhiều bể nước người ta thường thả trai vào để lọc nước (làm nước trong hơn)
Hướng dẫn:
Trai là loài nhuyễn thể hai mảnh vỏ, phương thức bắt mồi của Trai là thụ động theo hình thức lọc. Nó bắt mồi trong quá trình hô hấp nhờ vào cấu tạo đặc biệt của mang. Khi hô hấp nước có mang theo thức ăn đi qua bề mặt mang, các hạt thức ăn sẽ dính vào các tiêm mao trên bề mặt mang nhờ vào dịch nhờn được tiết ra từ tiêm mao. Hạt thức ăn kích cỡ thích hợp (nhỏ) sẽ bị dính vào các dịch nhờn và bị tiêm mao cuốn thành viên sau đó chuyển dần về phía miệng, còn các hạt thức ăn quá lớn tiêm mao không giữ được sẽ bị dòng nước cuốn đi khỏi bề mặt mang sau đó tập trung ở mép màng áo và bị màng áo đẩy ra ngoài.
Chính nhờ kiểu ăn lọc của nó mà nước trong bể cá của ta sạch hơn.
Bài 5:
Ý nghĩa của giai đoạn trứng phát triển thành ấu trùng trong mang của trai mẹ?
Em hãy cho biết ý nghĩa của giai đoạn ấu trùng bám vào mang và da cá?
Hướng dẫn:
- Trứng và ấu trùng trong mang trai mẹ được bảo vệ khỏi bị động vật khác ăn mất và ở đây rất giàu thức ăn, dưỡng khí.
- Ở giai đoạn trưởng thành trai rất ít di chuyển. Vì vậy ấu trùng có tập tính bám vào mang và da cá để di chuyển đến nơi xa. Đây là hình thức thích nghi phát tán nòi giống
Bài 6:
Trai tự vệ bằng cách nào? Cấu tạo nào của trai đảm bảo cách tự vệ đó có hiệu quả.
Hướng dẫn:
Trai tự vệ bằng cách co chân, khép vỏ. Nhờ vỏ cứng rắn và hai cơ khép vỏ cứng chắc kẻ thù không thể bửa vỏ ra để ăn được phần mềm của cơ thể chúng.
3. Luyện tập Bài 18 Sinh học 7
Sau khi học xong bài này các em cần:
- Nêu được khái niệm ngành thân mềm. Trình bày được các đặc điểm đặc trưng của ngành.
- Mô tả được các đặc điểm chi tiết cấu tạo, đặc điểm sinh lí của đại diện ngành thân mềm (trai sông). Trình bày được tập tính của thân mềm.
3.1. Trắc nghiệm
Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Sinh học 7 Bài 18 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết.
-
- A. Do chân trai thò ra thụt vào kết hợp với động tác đóng mở vỏ.
- B. Do chân trai luôn thò ra kết hợp với động tác đóng mở vỏ
- C. Do hai đôi tấm miệng luôn rung động tạo ra.
- D. Cả 3 ý a, b, c đều đúng.
-
- A. Trai
- B. Rươi
- C. Hến
- D. Ốc
-
Câu 3:
Vỏ trai cấu tạo gồm mấy lớp
- A. 2 lớp là lớp đá vôi và lớp sừng
- B. 2 lớp là lớp xà cừ và lớp đá vôi
- C. 3 lớp là lớp sừng, lớp biểu bì và lớp đá vôi
- D. 3 lớp là lớp sừng, lớp đá vôi và lớp xà cừ
Câu 4- Câu 5: Xem thêm phần trắc nghiệm để làm thử Online
3.2. Bài tập SGK và Nâng cao
Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Sinh học 7 Bài 18 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.
Bài tập 3 trang 39 SBT Sinh học 7
Bài tập 1 trang 42 SBT Sinh học 7
Bài tập 3 trang 43 SBT Sinh học 7
Bài tập 3-TN trang 43 SBT Sinh học 7
Bài tập 4 trang 43 SBT Sinh học 7
Bài tập 5 trang 43 SBT Sinh học 7
Bài tập 6 trang 43 SBT Sinh học 7
Bài tập 10 trang 44 SBT Sinh học 7
Bài tập 11 trang 44 SBT Sinh học 7
Bài tập 12 trang 44 SBT Sinh học 7
Bài tập 13 trang 44 SBT Sinh học 7
Bài tập 16 trang 44 SBT Sinh học 7
4. Hỏi đáp Bài 18 Chương 4 Sinh học 7
Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Sinh học Chúng tôi sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!
Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!
