Chuyên đề Nhận biết - Phân biệt các chất vô cơ môn Hóa học 9 năm 2019-2020

CHUYÊN ĐỀ NHẬN BIẾT – PHÂN BIỆT CÁC CHẤT VÔ MÔN HÓA HỌC 9

 

A. Lý thuyết

1. Các chất chỉ thị thường dùng

- Giấy quỳ tím: Hóa đỏ trong môi trường axit, hóa xanh trong môi trường kiềm.

- Dung dịch phenolphtalein (trong suốt, không màu): Hóa hồng trong môi trường kiềm; trong môi trường axit hay trung tính nó trong suốt, không màu.

2. Nguyên tắc khi giải bài tập nhận biết

- Muốn nhận biết hay phân biệt các chất ta phải dựa vào phản ứng đặc trưng và có các hiện tượng mà mắt ta quan sát, nhận biết được:

+ Làm đổi màu chất chỉ thị, đổi màu dung dịch.

+ Tạo kết tủa (không tan trong dung dịch); kết tủa có màu sắc khác nhau; kết tủa bị tan trong thuốc thử dư.

+ Sủi bọt khí; các khí có mùi khác nhau.

- Có thể sử dụng một số tính chất vật lí (nếu như đề bài cho phép) như: Nung ở nhiệt độ khác nhau, hòa tan các chất vào nước, quan sát màu sắc trực tiếp.

- Phản ứng hóa học được chọn để nhận biết là phản ứng đặc trưng đơn giản và có dấu hiệu rõ rệt. Trừ trường hợp đặc biệt, thông thường muốn nhận biết n hóa chất riêng biệt thì cần phải tiến hành (n – 1) thí nghiệm.

- Tất cả các chất được lựa chọn dùng để nhận biết các hóa chất theo yêu cầu của đề bài, đều được coi là thuốc thử.

3. Phương pháp làm bài

- Chiết (trích, dẫn ...) các chất cần nhận biết vào các ống nghiệm riêng biệt.

- Chọn thuốc thử thích hợp (tùy theo yêu cầu của đề bài: thuốc thử tùy chọn, hạn chế hay không được dùng thêm thuốc thử nào khác).

- Cho thuốc thử vào các ống nghiệm để quan sát các hiện tượng và rút ra kết luận đã nhận biết, phân biệt được hóa chất nào.

- Viết PTHH minh họa (nếu có).

*Lưu ý: Nếu đề bài yêu cầu không được dùng thêm thuốc thử nào khác thì ta thường sử dụng phương pháp lập bảng.

B. Các dạng thường gặp và phương pháp giải

1. Nhận biết các chất khí

a. Khí CO (cacbon oxit):

- Dùng dung dịch PdCl₂.

- Hiện tượng tạo kết tủa màu sẫm: 

CO  +  PdCl₂ +  H₂O  →  Pd    +   CO₂  +  2HCl

b. CO₂ (Cacbon đioxit):

- Dùng dung dịch nước vôi trong dư Ca(OH)₂.

- Hiện tượng: Làm đục nước vôi trong:   

CO₂  +  Ca(OH)₂  →   CaCO₃   +   H₂O

Lưu ý:

+ CO₂ không làm mất màu dung dịch nước brom (da cam), không làm mất màu dung dịch thuốc tím KMnO₄.

+ Nếu trong mẫu nhận biết vừa có CO₂ và SO₂ thì ta dung dung dịch nước brom hoặc dung dịch thuốc tím để nhận biết SO₂ (vì SO₂ làm nhạt màu). Tuyệt đối không được dùng dung dịch nước vôi trong (vì cả 2 đều làm đục nước vôi trong).

SO₂  +  Br₂  +  2H₂O  →   2HBr  +  H₂SO₄

Hoặc:    5SO₂  +  2KMnO₄  +  2H₂O  →   K₂SO₄  +   2MnSO₄  +  2H₂SO₄

c. SO₂ (Lưu huỳnh đioxit – khí sunfurơ):

- Làm đục nước vôi trong, nước barit (Ba(OH)₂; Ca(OH)₂):

SO₂  +  Ba(OH)₂  →   BaSO₃ ↓   +   H₂O

SO₂  +  Ca(OH)₂  →   CaSO₃ ↓  +   H₂O

- Làm mất màu dung dịch brom (nâu): 

SO₂  +  Br₂  +  2H₂O  →   2HBr  +  H₂SO₄

- Làm mất màu dung dịch thuốc tím KMnO₄: 

5SO₂  +  2KMnO₄  +  2H₂O  →   K₂SO₄  +   2MnSO₄  +  2H₂SO₄

- Làm quỳ tím ẩm hóa hồng:     

SO₂   +   H₂O  →    H₂SO₃

d. Khí NH₃ (amoniac):

- Có mùi khai, làm cho giấy quỳ tím ẩm hóa xanh:

NH₃  +  H₂O  →  NH₄OH

- Tạo khói trắng khi tiếp xúc với đầu đũa thủy tinh đã nhúng vào dung dịch axit HCl đặc:                                         NH₃  +   HCl  →   NH₄Cl

e. Khí Cl₂:

- Làm quỳ tím ẩm chuyển thành màu đỏ, sau đó mất màu ngay:

Cl₂  +  H₂O  →  HCl  +  HClO

g. Khí N₂: Làm tắt que đóm đang cháy

h. Khí NO (không màu):

- Hóa nâu ngoài không khí:  

2NO  +   O₂  →   2NO₂

i. NO₂ (Nitơ đioxit – màu nâu đỏ):

- Mùi hắc, làm quỳ tím ẩm hóa đỏ: 

4NO₂  +   O₂  +  2H₂O  →   4HNO₃

k. Khí O₂:

- Làm tàn đóm bùng cháy.

- Dẫn qua bột Cu nung nóng (đỏ) sẽ hóa đen:        

2Cu  +  O₂   → 2CuO

l. Khí HCl (hiđro clorua):

- Làm quỳ tím ẩm hóa đỏ

- Sục vào dung dịch AgNO₃ hoặc Pb(NO₃)₂ (không màu) sẽ tạo kết tủa màu trắng:

HCl  +  AgNO₃  →   AgCl   +   HNO₃

2HCl  +  Pb(NO₃)₂  →   PbCl₂  +  2HNO₃

m. Khí H₂:

- Đốt, sau đó cho đi qua CuSO₄ khan (màu trắng), thu được chất màu xanh:

2H₂  +  O₂   2H₂O

CuSO₄  +   5H₂O  →   CuSO₄ . 5H₂O

- Đốt có hơi nước khi làm lạnh:             

2H₂  +  O₂   2H₂O

- Dẫn qua bột CuO (đen), nung nóng. Hiện tượng thu được chất rắn màu đỏ:

H₂  +  CuO    Cu  +  H₂O

n. Khí SO₃ (Lưu huỳnh trioxit):

- Không làm mất màu dung dịch brom và dung dịch thuốc tím.

- Làm đục nước barit Ba(OH)₂

- Tác dụng với nước tạo dung dịch axit H₂SO₄ làm quỳ tím hóa đỏ.

2. Nhận biết các oxit ở thể rắn:

a. Các oxit bazơ tan trong nước: Na₂O, K₂O, BaO

- Thuốc thử: Nước

- Hiện tượng: Tạo dung dịch trong suốt, làm quỳ tím hóa xanh.

b. Riêng oxit bazơ CaO (Canxi oxit):

- Thuốc thử: H₂O và dd Na₂CO₃

+ Đầu tiên tan trong nước tạo dung dịch đục:   

CaO  +  H₂O  →  Ca(OH)₂

+ Sau đó cho dd đi qua Na₂CO₃, tạo kết tủa trắng đục:

Ca(OH)₂  +  Na₂CO₃ →  CaCO₃ ↓ +  2NaOH

c. Oxit axit P₂O₅ (Điphotpho pentaoxit):

- Tan trong nước.

- Thuốc thử: H₂O

- Hiện tượng: Tạo dung dịch làm quỳ tím hóa đỏ.

P₂O₅  +  3H₂O  →  2H₃PO₄

d. Oxit bazơ CuO (Đồng (II) oxit):

- Không tan trong nước.

- Thuốc thử: dung dịch axit HCl, HNO₃, H₂SO₄ loãng.

- Hiện tượng: Tạo dung dịch màu xanh.

e. Oxit axit SiO₂ (Silic đioxit):

- Không tan trong nước và các axit như HCl, HNO₃, H₂SO₄.

- Tan trong dung dịch axit HF:               

SiO₂  +  4HF  →  SiF₄  +  2H₂O

g. Oxit lưỡng tính Al₂O₃ (Nhôm oxit):

- Không tan trong nước.

- Tan cả trong dung dịch axit lẫn dung dịch bazơ (kiềm).

h. Oxit bazơ Ag₂O (Bạc oxit):

- Thuốc thử: dd HCl đun nóng.

- Hiện tượng: Tạo kết tủa AgCl màu trắng:  

Ag₂O  +  2HCl  2AgCl ↓   +  H₂O

i. Oxit MnO₂ (Mangan đioxit):

- Thuốc thử:  dd HCl đun nóng.

- Hiện tượng: Tạo khí màu vàng lục, mùi hắc (Cl₂): 

MnO₂  +  4HCl    MnCl₂  +  Cl₂ ↑  +  2H₂O

k. Oxit bazơ Fe₂O₃ (Sắt III oxit):

- Không tan trong nước.

- Tan trong dd HCl tạo dd màu nâu:

Fe₂O₃  +   6HCl  →  2FeCl₃  +   3H₂O

3. Nhận biết các kim loại:

a. Kim loại kiềm, hóa trị I: Na, K

- Tan trong nước, tạo dd trong suốt và có bọt khí thoát ra (H₂):

2Na  +  2H₂O  →  2NaOH  +  H₂ ↑

- Đốt cháy, quan sát màu ngọn lửa: Màu vàng (Na), màu tím (K)

b. Kim loại hóa trị II: Ba, Ca

- Tan trong nước, tạo dd trong và có bọt khí thoát ra (H₂):

Ba  +  2H₂O  →  Ba(OH)₂  +  H₂ ↑

- Tan trong nước, tạo dd đục và có khí thoát ra (H₂):

Ca  +  2H₂O  →  Ca(OH)₂  +  H₂ ↑

- Đốt cháy, quan sát màu ngọn lửa: Màu lục (Ba), màu đỏ (Ca).

c. Kim loại Al và Zn:

- Tan trong dd kiềm, có bọt khí thoát ra (H₂):

2Al  +   2NaOH  +  2H₂O  → 2NaAlO₂  +  3H₂ ↑

Zn  +  2NaOH  →  Na₂ZnO₂  +  H₂ ↑

- Để phân biệt Al và Zn ta cho tác dụng với dd HNO₃ đặc nguội:

+ Al không tan

+ Zn tan, tạo khí màu nâu (NO₂): 

Zn   +  4HNO₃  →  Zn(NO₃)₂  +  2NO₂ ↑ +  2H₂O

d. Kim loại Cu:

- Thuốc thử: HNO₃ đặc

- Hiện tượng: tan, tạo dd màu xanh, có khí màu nâu thoát ra (NO₂):

Cu   +   4HNO₃   →   Cu(NO₃)₂  +  2NO₂ ↑ +  2H₂O

4. Nhận biết các chất trong dung dịch (lỏng):

a. Chất chứa gốc -NO₃ (Nitrat):

- Thuốc thử: Cu hoặc H₂SO₄

- Hiện tượng: Tạo khí không màu, hóa nâu ngoài không khí

3Cu   +   8HNO₃    →   3Cu(NO₃)₂  +  2NO ↑ +  4H₂O

2NO  +   O₂  →   2NO₂

b. Chất chứa gốc =SO₄ (Sunfat):

- Thuốc thử:  dd BaCl₂

- Hiện tượng: Tạo kết tủa màu trắng, không tan trong dd axit:

H₂SO₄  +  BaCl₂  →   BaSO₄ ↓    +   2HCl

BaSO₄   +  H⁺  →  Không pư

c. Chất chứa gốc =SO₃ (Sunfit):

- Thuốc thử:  dd BaCl₂

- Hiện tượng: Tạo kết tủa màu trắng, tan trong dd axit:

Na₂SO₃  +  BaCl₂  →   BaSO₃ ↓  +  2NaCl

BaSO₃   +  2HCl  →   BaCl₂  +  SO₂ ↑ +  H₂O

---(Nội dung đầy đủ, chi tiết của tài liệu vui lòng xem tại online hoặc đăng nhập để tải về máy)---

 

Trên đây là một phần trích đoạn nội dung Chuyên đề Nhận biết - Phân biệt các chất vô cơ môn Hóa học 9 năm 2019-2020. Để xem toàn bộ nội dung các em chọn chức năng xem online hoặc đăng nhập vào trang Chúng tôi để tải tài liệu về máy tính.

Hy vọng đề thi này sẽ giúp các em học sinh lớp 9 ôn tập tốt và đạt thành tích cao trong kì thi sắp tới.