Bài học đường đời đầu tiên - Tô Hoài

• Tên thật là Nguyễn Sen
• Năm sinh: 1920
• Quê ngoại: Làng Nghĩa Đô, phủ Hoài Đức, Hà Đông. Nay thuộc quận Cầu Giấy, Hà Nội.
• Là nhà văn thành công trên con đường nghệ thuật từ trước Cách mạng tháng 8 - 1945 qua nhiều tác phẩm cho thiếu nhi.

• Xuất xứ: Văn bản trích từ chương I của truyện "Dế Mèn phiêu lưu kí" xuất bản lần đầu năm 1941.
• Truyện 10 chương, thuộc thể loại Tiểu thuyết đồng thoại.
• Kể tóm tắt
  • Chàng thanh niên Dế Mèn cường tráng, khoẻ mạnh nhưng kiêu căng tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh của mình, hay xem thường và bắt nạt mọi người. Một lần, Mèn bày trò trêu chọc Cốc để khoe khoang trước anh hàng xóm Dế Choắt, dẫn đến cái chết thảm thương của người bạn xấu số ấy. Cái chết của Choắt làm Mèn vô cùng hối hận, ăn năn về thói hung hăng bậy bạ của mình. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất, lời kể chính là nhân vật Dế Mèn.
• Bố cục: 2 phần
  • Phần 1. Từ đầu đến "thiên hạ": Bức chân dung tự hoạ của Dế mèn (Hình ảnh Dế Mèn)
  • Phần 2. Còn lại: Mèn trêu chị Cốc dẫn đến bài học đường đời đầu tiên
• Ngôi kể
  • Dế Mèn tự kể, ngôi thứ nhất

→ Làm tăng tác dụng của biện pháp nhân hoá

⇒ Làm cho chuyện trở lên thân mật, gần gũi, đáng tin cậy đối với người đọc.

• Ngoại hình
  • Càng: mẫm bóng
  • Vuốt: cứng, nhọn hoắt,
  • Cánh: áo dài chấm đuôi
  • Đầu: to, nổi từng tảng
  • Răng: đen nhánh, nhai ngoàm ngoạp
  • Râu: dài, uốn cong

→ Chàng Dế thanh niên có vẻ đẹp cường tráng, rất khoẻ mạnh, tự tin, yêu đời.

• Hành động
  • Ăn uống điều độ
  • Làm việc chừng mực
  • Đạp phanh phách
  • Vũ phành phạch
  • Nhai ngoàm ngoạm
  • Trịnh trọng vuốt râu

→ Mèn là một chàng dế thanh niên: - Hùng dũng

                                                    -  Đẹp đẽ

                                                    -  Khoẻ mạnh, đầy sức sống

                                                    -  Tự tin, yêu đời

                                                    -  Hấp dẫn                   

• Tính cách
  • Đi đứng oai vệ, làm điệu, nhún chân, rung đùi như con nhà võ
  • Cà khịa với tất cả hàng xóm
    • Quát mấy chị cào cào
    • Đá ghẹo anh gọng vó
  • Tưởng mình sắp đứng đầu thiên hạ.
  • Chê bai kẻ khác

→ Kiêu căng, tự phụ, hợm hĩnh

• Dế Mèn coi thường Dế Choắt
  • Như gã nghiện thuốc phiện
  • Mẹ đẻ thiếu tháng
  • Cánh ngắn ngủn
  • Râu một mẩu
  • Mặt mũi ngẩn ngơ
  • Hôi như cú mèo
  • Có lớn mà không có khôn
  • Gọi là “chú mày” (Mặc dù trạc tuổi nhau)

→ Yếu ớt, xấu xí, lười nhát, đáng khinh

⇒ Dế Mèn kiêu căng, hách dịch, coi thường người hàng xóm yếu đuối của mình.

• Nghĩ kế trêu chị Cốc dẫn đến cái chết oan uổng cho Dế Choắt
  • Muốn ra oai với Dế Choắt
  • Muốn chứng tỏ mình sắp đứng đầu thiên hạ.
  • Xấc xược, ác ý, chỉ nói cho sướng miệng, không nghĩ đến hậu quả
  • Không dũng cảm, ngông cuồng

→ Gây ra hậu quả nghiêm trọng cho Dế Choắt

• Hối hận và xót thương
  • Quỳ xuống, nâng dế Choắt lên mà than.
  • Đắp mộ cho Choắt, đứng lặng hồi lâu nghĩ về bài học đường đời đầu tiên.
  • Dế Mèn có
    • Biết lỗi → Sửa lỗi ⇒ Tình cảm của Dế Mèn chân thành
    • Khó
      • Làm sao có thể cứu được mạng người đã chết.
      • Cay đắng vì lỗi lẫm của mình.
      • Xót thương Choắt (mong Choắt sống lại)
      • Nghĩ đến việc thay đổi cách sống của mình.

→ Dế Mèn: Kiêu căng nhưng biết hối lỗi

→ Dế Choắt: Yếu đuối nhưng biết tha thứ

→ Chị Cốc: Tự ái, nóng nảy.

• Bài học về
  • Thói kiêu căng: kẻ kiêu căng có thể làm hại người khác khiến phải ân hận suốt đời.

• Tổng kết

  • Nội dung

    • Bài văn miêu tả Dế Mèn có vẻ đẹp cường tráng của tuổi trẻ nhưng tính nết còn kiêu căng, xốc nổi
    • Do bày trò trêu chọc chị Cốc nên đã gây ra cái chết thảm thương cho Dế Choắt, Dế Mèn hối hận và rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình

  • Nghệ thuật

    • Kể chuyện kết hợp miêu tả.
    • Xây dựng hình tượng nhân vật gần gũi trẻ thơ.
    • Sử dụng hiệu quả phép tu từ.
    • Lựa chọn lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

    • Miêu tả loài vật sinh động. Ngôn ngữ miêu tả chính xác

    • Trí tưởng tượng độc đáo khiến thế giới loài vật hiện lên dễ hiểu như thế giới loài người.
    • Dùng ngôi thứ 1 để kể Dế Mèn (hiện lên) tự kể về mình gây cảm giác hồn nhiên, chân thực cho người đọc.

  • Ý nghĩa

    • Đoạn trích nêu lên bài học
      • Tính kiêu căng của tuổi trẻ có thể làm hại người khác

      • Sám hối, sửa chữa lỗi lầm, rút ra bài học đường đời cho mình.

Đề bài. Ở đoạn cuối truyện, sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đứng lặng hổi lâu trước nấm mổ của người bạn xâu số. Em thử hình dung tâm trạng của Dế Mèn và viết một đoạn văn diễn tả lại tâm trạng ấy theo lời của Dế Mèn

Gợi ý làm bài

1. Mở đoạn

• Dế Mèn đứng trước mộ Dế Choắt, suy nghĩ về hành động dại dột của mình.

2. Thân đoạn

• Kể lại sự việc trước và sau khi gây ra cái chốt oan uổng của Dế Choắt.
• Tự nguyền rủa hành động nông nổi của mình.
• Day dứt, ân hận.

3. Kết đoạn

• Xin Dế Choắt tha thứ.
• Rút ra bài học thiết thực cho bản thân.

Đoạn văn mẫu

Đoạn 1

Sau khi chôn cất Dế Choắt, tôi đứng im lặng hồi lâu trước nấm mồ mới đắp của người bạn xấu số, suy nghĩ về việc làm dại dột, ngông cuồng của mình và cảm thấy hổ thẹn, ân hận vô cùng!

Biết mình có ưu thế về sức khoẻ nên tôi thích bắt nạt những người hàng xóm nhỏ bé xung quanh. Tôi đã quát mấy chị Cào Cào ngụ ngoài đầu bờ khiến mỗi khi tôi đi qua, các chị phải núp khuôn mặt trái xoan xuống dưới nhánh cỏ, chỉ dám đưa mắt lên nhìn trộm. Tệ hơn nữa, thỉnh thoảng tôi còn ngứa chân đá anh Gọng Vó lấm láp vừa ngơ ngác dưới đầm lên. Không có ai dạy dỗ, ngăn cản, tôi cứ tưởng thế là hay, là giỏi. Chuyện bắt nạt mọi người là đáng trách, song cũng còn có thể tha thứ được; nhưng việc tôi bày trò tinh nghịch trêu chọc chị Cốc khiến Dế Choắt bị chị hiểu lầm mổ cho đến chết thì quả là tội của tôi quá lớn, không thể tha thứ được.

Tôi tự nguyền rủa mình là thằng hèn nhát, dám làm mà không dám chịu. Khi chị Cốc bực mình lên tiếng, sao không dám ra mặt đối đầu với chị mà lại chui tọt vào hang, khiếp sợ nằm im thin thít?! Nếu tôi không hát ghẹo chị Cốc bằng những lời lẽ hỗn xược thì chị đâu có nổi giận, Dế Choắt đâu có bị đòn oan?! Chỉ vì muốn thoả mãn cái tính hiếu thắng và tinh nghịch của mình mà tôi đã trở thành kẻ giết người.

Lúc này, tỏi tự trách mình và ân hận vô cùng nhưng than ôi, mọi việc đều đã muộn! Dế Choắt ốm yếu đáng thương đã nằm yên trong lòng đất! Dế Choắt ơi, tôi thành tâm xin lỗi bạn và hứa sẽ quyết tâm thay đổi tính nết, từ bỏ thói hung hăng, ngỗ nghịch, kiêu ngạo để trở thành người có ích cho đời!

Xin bạn hãy tha thứ cho tôi! Tôi sẽ khắc ghi câu chuyện đau lòng này và lấy đó làm bài học đường đời đầu tiên thấm thía cho mình.

Đoạn 2

Tôi đem xác dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ um tùm. Tôi đắp cho dế Choắt một nấm mộ to. Đứng lặng hồi lâu và nghĩ về người bạn xấu số vì mình mà chết. Hôm ấy, phải chi tôi dạy cho Choắt biết đào hang như cái hang của tôi để trách khỏi mọi nguy hiểm bất ngờ. Phải chi hôm ấy tôi không trêu chị Cốc lớn lênh khênh thì hôm nay cái chết sẽ không đến với Choắt. Cứ nghĩ đến Choắt là tôi ray rức lương tâm bỡi sự ám ảnh.

Nước mắt tôi không ngừng rơi khi đắp những mảng đất cuối cùng cho dế Choắt. Tôi oà lên khóc. Choắt ơi! Cậu đừng trách móc gì mình nữa. Vì nay tôi sẽ sống vì mọi người, sẽ đi khắp bốn phương để kết tình huynh đệ. Mong làm điều thiện, từ điều ác. Hi sinh cá nhân để chuột lỗi với cậu.

Tôi gạt nước mắt bò vào nhà mình, tất cả tối om, trống trải. Ngày mai, tôi sẽ ra đi thực hiện lời hứa với người đã khuất.

Đoạn 3

Anh dế Choắt đáng thương ơi! Suốt đời tôi không bao giờ dám quên câu chuyện đau lòng này.

Chính bởi cái tính ngông cuồng, dại dột của tôi mà anh phải lìa trần trong cơn đau đớn. Anh phải chết oan chết ức là tại tôi. Càng nghĩ tới lời anh nói, tôi càng thấy thấm thía hơn. Nhưng bây giờ nói lời hối hận đã quá muộn màng. Tôi nào lường trước được cớ sự lại như thế này. Chỉ mong cho linh hồn anh siêu thoát. Tôi cũng không dám nghĩ cầu xin sự tha thứ của anh. Cho dù anh có tha thứ cho tôi thì tôi cũng không bao giờ tha thứ cho chính mình. Sư việc hôm nay quả thực đã dạy cho tôi một bài học đường đời quá đắc.

Tôi sẽ ghi lòng tạc dạ lời khuyên của anh và coi đó là bài học đương đời đầu tiên. Tôi hứa sẽ bỏ ngay cái thói hung hăng, ngỗ nghịch, kiêu ngạo, sẽ khiêm nhường học hỏi các bậc đàn anh, bênh vực giúp đỡ những kẻ yếu. Có làm như vậy tôi mới có thể cuộc được lỗi lầm của tôi.

Bài học đường đời đầu tiên là câu chuyện kể về một chàng dế thanh niên cường tráng có tính kiêu căng, tự phụ luôn tự cho mình là người “sắp đứng đầu thiên hạ”. Để nắm được nội dung và nghệ thuật về văn bản này, các em có thể tham khảo bài soạn Bài học đường đời đầu tiên.