Bài 1: Bảng cân đối kế toán

Bảng cân đối kế toán là báo cáo tài chính tổng hợp, phản ánh tổng quát toàn bộ giá trị tài sản hiện có và nguồn hình thành tài sản đó của doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định.

Số liệu trên Bảng cân đối kế toán cho biết toàn bộ giá trị tài sản hiện có của doanh nghiệp theo cơ cấu của tài sản và nguồn hình thành của tài sản đó. Căn cứ vào Bảng cân đối kế toán có thể nhận xét, đánh giá khái quát tình hình tài chính của doanh nghiệp.

Bảng cân đối kế toán dùng phản ánh tình hình tài sản của doanh nghiệp biểu hiện bằng tiền ở một thời điểm nhất định, tức là phản ánh vốn kinh doanh của doanh nghiệp theo 2 mặt là kết cấu và nguồn hình thành. Do vậy, để phản ánh được 2 mặt này thì Bảng cân đối kế toán phải được xây dựng kết cấu gồm hai phần:

• Phần bên trái hoặc bên trên dùng phản ánh kết cấu của tài sản hay còn gọi là phần tài sản.
• Phần bên phải hoặc bên dưới dùng phản ánh nguồn hình thành của tài sản hay còn gọi là phần nguồn vốn.

Phần tài sản:

Phản ánh toàn bộ giá trị tài sản hiện có của doanh nghiệp tại thời điểm báo cáo theo cơ cấu tài sản và hình thức tồn tại trong quá trình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và được phân chia thành:

A. Tài sản ngắn hạn.

B. Tài sản dài hạn.

Phần nguồn vốn:

Phản ánh nguồn hình thành tài sản hiện có của doanh nghiệp tại thời điểm báo cáo. Các chỉ tiêu nguồn vốn thể hiện trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp đối với tài sản đang quản lý và sử dụng ở doanh nghiệp và được chia ra:

A. Nợ phải trả.

B. Vốn chủ sở hữu.

Mỗi phần của Bảng cân đối kế toán đều được phản ánh theo các cột: Mã số, thuyết minh, số cuối kỳ (quý, năm), số đầu năm

Cơ sở số liệu để lập Bảng cân dối kế toán là căn cứ vào các sổ kế toán tổng hợp và chi tiết và căn cứ vào Bảng cân đối kế toán kỳ trước.

Kết cấu tổng quát của Bảng cân đối kế toán như sau:

Đơn vị............................                                                                                     Mẫu số B01-DN

BẢNG CÂN ĐỐI KẾ TOÁN

Ngày.....tháng.......năm.........

Đơn vị tính:...........

TÀI SẢN	MÃ SỐ	Thuyết minh	Số cuối năm	Số đầu năm
1	2	3	4	5
A. Tài sản ngắn hạn I. Tiền ..... B. Tài sản dài hạn I. Tài sản cố định .....	100     200
Tổng cộng tài sản	270
C. Nợ phải trả I. Nợ ngắn hạn ..... D. Vốn chủ sở hữu I. Vốn chủ sở hữu ....	300     400
Tổng cộng nguồn vốn	440

Chúng ta hãy lấy một ví dụ để nghiên cứu. Giả sử tình hình tài sản và nguồn hình thành của tài sản ở doanh nghiệp Việt Phát tính đến ngày 31-12-201X như sau:

1. Tiền mặt tại quỹ 10.000.000d 2. Tiền gởi ngân hàng 90.000.000đ 3. Chứng khoán kinh doanh 20.000.000đ 4. Phải thu của khách hàng 30.000.000đ 5. Các khoản phải thu khác 10.000.000d 6. Nguyên liệu, vật liệu tồn kho 40.000.000đ 7. Công cụ, dụng cụ trong kho 10.000.000d 8. Thành phẩm tồn kho 40.000.000đ 9. Tài sản cố định hữu hình 250.000.000d 10. Tài sản cố định thuê tài chính 100.000.000d 11. Tài sản cố định vô hình 100.000.000d 12. Hao mòn tài sản cố định 50.000.000đ 13. Đầu tư vào công ty con 50.000.000d 14. Đầu tư khác 100.000.000d 15. Phải trả nội bộ 40.000.000đ 16. Phải trả cho người bán 50.000.000đ 17. Thuế và các khoản phải nộp NN 20.000.000đ 18. Phải trả người lao động 30.000.000đ 19. Vay và nợ thuê tài chính 160.000.000d 20. Vốn đầu tư của chủ sở hừu 300.000.000d 21. Quỹ đầu tư phát triển 30.000.000đ 22. Các quỹ khác 50.000.000d 23. Lợi nhuận chưa phân phối 100.000.000d 24. Nguồn vốn ĐTXDCB 20.000.000đ

TÀI SẢN Mã số Thuyết minh Số cuối năm Sổ đầu năm 1 2 3 4 5 A. Tài sản ngắn hạn 100   250.000.000   - Tiền mặt tại quỹ     10.000.000   - Tiền gởi ngân hàng     90.000.000   - Chứng khoán kinh doanh     20.000.000   - Phải thu của khách hàng     30.000.000   - Các khoản phải thu khác     10.000.000   - Nguyên liệu, vật liệu tồn kho     40.000.000   - Công cụ, dụng cụ trong kho     10.000.000   - Thành phẩm tồn kho     40.000.000   B. Tài sản dài hạn 200   550.000.000   - Tài sản cố định hữu hình     250.000.000   - Tài sản cố định thuê tài chính     100.000.000   - Tài sản cố định vô hình     100.000.000   - Hao mòn TSCĐ     (50.000.000)   - Đầu tư vào công ty con     50.000.000   - Đầu tư khác     100.000.000   Tổng cộng tài sản 270   800.000.000   NGUỒN VỐN         C. Nợ phải trả 300   300.000.000   - Phải trả nội bộ     40.000.000   - Phải trả cho người bán     50.000.000   - Thuế và các khoản phải nộp NN     20.000.000   - Phải trả người lao động     30.000.000   - Vay và nợ thuê tài chính     160.000.000   D. Vốn chủ sở hữu 400   500.000.000   - Vốn đầu tư của chủ sở hữu     300.000.000   - Quỹ dầu tư phát triển     30.000.000   - Các quỹ khác     50.000.000   - Lợi nhuận chưa phân phối     100.000.000   - Nguồn vốn dầu tư XDCB     20.000.000   Tống cộng nguổn vốn 440   800.000.000

3. Sự thay đổi các khoản mục trên Bảng cân đối kế toán

Tính chất quan trọng của Bảng cân đối kế toán là tổng số tiền bên tài sản phải bằng tổng số tiền bên nguồn vốn vì bất kỳ một tài sản nào cũng có nguồn hình thành tương ứng.

Trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, các nghiệp vụ kinh tế phát sinh sẽ làm ảnh hưởng đến các khoản nằm trên Bảng cân đôi kế toán và làm cho các khoản này thay đổi. Chúng ta nghiên cứu sự thay đổi đó và xét tính cân đôi của Bảng cân đối kế toán.

Có các trường hợp xảy ra sau:

 Trường hợp 1:

Một nghiệp vụ kinh tế phát sinh làm ảnh hưởng đôn hai khoản thuộc bên Tài sản làm 2 khoản này thay đổi, một khoản tăng lên và một khoản giảm xuống tương ứng.

Ví dụ: Lấy số liệu ở Bảng cân đối kế toán (Bảng 1) và trong kỳ có nghiệp vụ kinh tế phát sinh sau:

Doanh nghiệp rút tiền gởi ngân hàng nhập quỹ tiền mặt 10.000.000d.

Thực hiện nghiệp vụ này làm ảnh hưởng đến 2 khoản là Tiền gởi Ngân hàng và Quỹ tiền mặt đều ở bên tài sản của Bảng cân đôi kế toán làm cho khoản Tiền gởi Ngân hàng giảm xuống 10.000.000d còn lại: 80.000.000đ (90.000.000đ -10.000.000đ), đồng thời làm cho khoản Tiền mặt tăng thêm 10.000.000d thành ra 20.000.000d (10.000.000đ + 10.000.000đ).

Sau nghiệp vụ này Bảng cân đối kế toán như sau:

TÀI SẢN Mã số Thuyết minh Số cuối năm Số đẩu năm 1 2 3 4 5 A. Tài sản ngắn hạn 100   250.000.000   - Tiền mặt tại quỹ     20.000.000   - Tiền gởi ngân hàng     80.000.000   - Chứng khoán kinh doanh     20.000.000   - Phải thu của khách hàng     30.000.000   - Các khoản phải thu khác     10.000.000   - Nguyên liệu, vật liệu tồn kho     40.000.000   - Công cụ, dụng cụ trong kho     10.000.000   - Thành phẩm tổn kho     40.000.000   B. Tài sản dài hạn 200   550.000.000   - Tài sản cố định hữu hình     250.000.000   - Tài sản cố định thuê tài chính     100.000.000   - Tài sản cố dịnh vô hình     100.000.000   - Hao mòn tài sản cố định     (50.000.000)   - Đầu tư vào công ty con     50.000.000   - Đầu tư khác     100.000.000   Tổng cộng tài sản 270   800.000.000   NGUỒN VỐN         C. Nợ phải trả 300   300.000.000   - Phải trả nội bộ     40.000.000   - Phải trả cho người bán     50.000.000   - Thuế và các khoản phải nộp NN     20.000.000   - Phải trả người lao dộng     30.000.000   - Vay và nợ thuê tài chính     160.000.000 D. Vốn chủ sở hữu 400   500.000.000   - Vốn dầu tư của chủ sở hữu     300.000.000   - Quỹ đẩu tư phát triển     30.000.000   - Các quỹ khác     50.000.000   - Lợi nhuận chưa phân phối     100.000.000   - Nguồn vốn dầu tư XDCB     20.000.000   Tổng cộng nguổn vốn 440   800.000.000 *

Trường hợp 2:

Một nghiệp vụ kinh tế phát sinh làm ảnh hưởng đến hai khoản thuộc bên Nguồn vốn làm cho hai khoản này thay đổi, một khoản tăng lên và một khoản giảm xuống tương ứng.

Ví dụ: Lấy số liệu ở Bảng cân đối kế toán và trong kỳ có nghiệp vụ kinh tế phát sinh sau:

Doanh nghiệp dùng lợi nhuận chưa phân phôi bổ sung vốn ĐT của CSH là 20.000.000đ.

Thực hiện nghiệp vụ này làm ảnh hương đến hai khoản là vốn ĐT của CSH và Lợi nhuận chưa phân phôi đều ở bên nguồn vốn của Bảng cân đôi kế toán, làm cho khoản vốn ĐT của CSH tăng thêm 20.000.000đ thành 320.000.000đ (300.000.000đ + 20.000.000đ) và khoản Lợi nhuận chưa phân phôi giảm xuống 20.000.000đ còn lại 80.000.000đ (100.000.000đ - 20.000.000đ)

Trường hợp 3:

Một nghiệp vụ kinh tế phát sinh làm ảnh hưửng đến 2 khoản thuộc 2 bên của Bảng cân đôi kế toán, một khoản thuộc bên Tài sản, một khoản thuộc bên Nguồn vốn làm cho khoản bên Tài sản tăng lên và khoản bên Nguồn vôn cũng tăng lên tương ứng.

Ví dụ: Lấy lại số liệu ở Bảng cân đối kế toán và có nghiệp vụ kinh tế phát sinh sau:

Doanh nghiệp mua nguyên vật liệu nhập kho trị giá 15.000.000đ chưa trả tiền cho người bán.

Thực hiện nghiệp vụ này ảnh hưởng đến 2 khoản là Nguyên vật liệu và Phải trả cho người bán, 2 khoản này ở 2 bên của Bảng cân đối kê toán làm cho khoản Nguyên vật liệu nằm bên Tài sản tăng thêm 15.000.000đ thành 000đ (40.000.000đ + 15.000.000d) đồng thời khoản Phải trả cho người bán nằm bên Nguồn vốn cũng tăng lên thành 65.000.000đ (50.000.000đ + 15.000.000đ).

Nhận xét: Nghiệp vụ kinh tế này phát sinh làm thay đổi một khoản thuộc Tài sản là Nguyên vật liệu tăng lên và một khoản thuộc nguồn vốn là Phải trả cho người bán tăng lên đồng thời làm cho tồng số của Bảng cân đối kế toán thay đổi tăng lên nhưng tổng số tiền bên Tài sản vẫn bằng tổng số tiền bên Nguồn vốn. Tính cân đốì vẫn đảm bảo.

Trường hợp 4:

Một nghiệp vụ kinh tế phát sinh làm ảnh hưởng đến 2 khoản thuộc 2 bên của Bảng cân đối kế toán, một khoản thuộc bên Tài sản một khoản thuộc bên Nguồn vốn làm cho khoản bôn Tài sản giảm xuống và khoản bên Nguồn vốn cũng giảm xuống tương ứng.

Ví dụ: Lấy lại số liệu ở Bảng cân đối kế toán (Bảng 4) và có nghiệp vụ kinh tế phát sinh sau:

Doanh nghiệp được khách hàng trả nợ 8.000.000đ, doanh nghiệp trả luôn nợ vay.

Thực hiện nghiệp vụ này ảnh hưởng đến 2 khoản là Phải thu của khách hàng và Vay và nợ T.TC, 2 khoản này ở hai bên của Bảng cân đối kế toán làm cho khoản Phải thu của khách hàng nằm ở bên Tài sản giảm xuống 8.000.000đ còn 22.000.000đ (30.000.000đ - 8.000.000đ), đồng thời khoản Vay nợ và thuê TC cũng giảm xuống 8.000.000đ còn 152.000.000d (160.000.000d - 8.000.000đ)

Nhận xét: Nghiệp vụ kinh tế này phát sinh Làm thay đổi một khoản Tài sản là Phải thu của khách hàng giảm xuống và một khoản Nguồn vốn là Vay và nợ thuê tài chính cũng giảm xuống đồng thời làm cho tổng số của Bảng cân đối kế toán giảm xuống nhưng tổng số tiền của bên Tài sản vẫn bằng tổng số tiền bên Nguồn vốn. Tính cân đôi đảm bảo.

Từ những ví dụ trên chúng ta có nhận xét tổng quát:

• Nghiệp vụ kinh tế phát sinh nếu chỉ ảnh hưởng đến các khoản ở một bên của Bảng cân đối kế toán thì làm cho các khoản đó thay đổi nhưng tổng số tiền của Bảng cân đối kế toán không thay đổi, tổng số Tài sản vẫn bàng tổng số Nguồn vốn.
• Nghiệp vụ kinh tế phát sinh nếu ảnh hưởng đến các khoản ở hai bên của Bảng cân đối kế toán thì làm cho các khoản đó thay đổi đồng thời tổng số tiền của Bảng cân đối kế toán cũng thay đổi nhưng tổng số Tài sản vẫn bằng tổng số Nguồn vốn.

Như vậy mọi nghiệp vụ kinh tế phát sinh đều không làm mất tính cân đôi của Bảng cân đối kế toán và một nghiệp vụ kinh tế phát sinh liên quan ít nhất đến 2 khoản nằm trên Bảng cân đối kế toán.