Soạn bài Tổng kết phần văn học

Câu 1. Đọc lại mục lục các văn bản trong sách giáo khoa Ngữ văn từ lớp 6 đến lớp 9 và làm bảng thống kê tác phẩm theo mẫu dưới đây:

Lưu ý:

- Không thống kê các văn bản văn học nước ngoài và các văn bản nhật dụng (đã được tổng kết riêng).

- Các câu ca dao - dân ca vì đều không có tên nên ghi theo tên đặt cho cả chùm theo chủ điểm nội dung. Ví dụ: Những câu hát về tình cảm gia đình. Đối với các câu tục ngữ, cũng tiến hành theo cách trên.

- Với những văn bản trích từ tác phẩm dài, cần ghi cả đoạn trích và tên tác phẩm, để trong ngoặc đơn. Ví dụ: Sông nước Cà Mau (trích Đất rừng phương Nam). Với những đoạn trích có tên trùng với tác phẩm thì chỉ cần ghi một lần.

- Về thời điểm sáng tác: nếu không có năm sáng tác chính xác thì ghi thời gian tác phẩm được xuất bản. Những tác phẩm văn học dân gian hầu hết đều không thể xác định được thời điểm ra đời, nên không cần ghi năm sáng tác.

Gợi ý:

a) Văn học dân gian

b) Văn học trung đại

c) Văn học hiện đại

Câu 2. Đọc lại cac chú thích (*) ở những bài đầu của các cụm bài cùng một thể loại ttrong văn học dân gian, ghi lại các định nghĩa về từng thể loại sau:

- Truyền thuyết

- Truyện cổ tích

- Truyện cười

- Truyện ngụ ngôn

- Ca dao - dân ca

- Tục ngữ

- Chèo

Gợi ý:

• Truyền thuyết: là loại truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ, thường có yếu tố tưởng tượng, kì ảo. Truyền thuyết thể hiện thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử được kể.
• Truyện cổ tích: Là loại truyện dân gian kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật quen thuộc: nhân vật bất hạnh, nhân vật dũng sĩ và có tài năng kì lạ, nhân vật thông minh và nhân vật ngốc nghếch, nhân vật là động vật. Thường có yếu tố hoang đường, thể hiện niềm tin của nhân dân về chiến thắng của cái thiện với cái ác, cái tốt với cái xấu, sự công bằng với bất công.
• Truyện cười: là loại truyện kể về những hiện tượng đáng cười trong cuộc sống nhằm tạo ra tiếng cười mua vui hoặc phê phán những thói hư, tật xấu trong xã hội.
• Truyện ngụ ngôn: là loại truyện kể bằng văn xuôi hoặc văn vần, mượn lời về loài vật hoặc chính con người để nói bóng gió, kín đáo chuyện con người nhằm khuyên nhủ, răn dạy người ta bài học nào đó trong cuộc sống.
• Ca dao, dân ca: Các thể loại trữ tình dân gian, kết hợp lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con người.
• Tục ngữ: Những câu nói dân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh thể hiện kinh nghiệm sống của nhân dân về mọi mặt, được nhân dân vận dụng vào đời sống, suy nghĩ, lời ăn tiếng nói hằng ngày.
• Chèo: Loại kịch hát, mua dân gian, kể chuyện, diễn tích bằng hình thức sân khấu.

Câu 3. Trong bộ phận văn học viết Việt Nam thời trung đại (từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX) được học trong chương trình Ngữ văn THCS có những thể loại nào? Ghi lại tên các tác phẩm đã học theo từng thể loại. Ví dụ: truyện có truyện truyền kì, truyện chương hồi,...; thơ có các thể thơ như thất ngôn bát cú, tứ tuyệt, song thất lục bát,...

Gợi ý:

• Các thể loại trong văn học trung đại.
  • Truyện, kí
    • Truyện ngắn: Con hổ có nghĩa; Thầy thuốc giỏi cốt nhất ở tấm lòng.
    • Truyền kì: Chuyện người con gái Nam Xương (Truyền kì mạn lục)
    • Tiểu thuyết chương hồi: Hoàng Lê nhất thống chí.
    • Tùy bút: Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh (Vũ trung tùy bút).
  • Thơ
    • Thất ngôn tứ tuyệt: Nam quốc sơn hà; Thiên Trường vãn vọng.
    • Ngũ ngôn tứ tuyệt: Phò giá về kinh.
    • Thất ngôn bát cú: Qua Đèo Ngang; Bạn đến chơi nhà; Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác; Đập đá ở Côn Lôn; Muốn làm thằng Cuội.
    • Song thất lục bát: Khóc Dương Khuê; Hai chữ nước nhà; Sau phút chia li.
    • Lục bát: Côn Sơn ca.
    • Thơ Nôm: Bánh trôi nước.
  • Truyện thơ: Truyện Kiều; Truyện Lục Vân Tiên.
  • Văn nghị luận
    • Chiếu: Chiếu dời đô
    • Hịch: Hịch tướng sĩ.
    • Cáo: Bình Ngô đại cáo.
    • Tấu: Bàn luận về phép học.

Câu 4. Các văn bản tác phẩm thuộc văn học hiện đại Việt Nam đã cho em làm quen với những thể loại nào? Trong từng thể loại, phương thức biểu đạt nào (tự sự, miêu tả, biểu cảm, lập luận, thuyết minh) có vị trí chủ đạo?

Gợi ý:

• Những thể loại văn học hiện đại: Thơ mới, Truyện ngắn, Truyện vừa, Kịch nói, Kí, Văn xuôi,…
• Trong từng thể loại, phương thức biểu đạt:
  • Truyện ngắn, kịch nói: chủ đạo là tự sự, có kết hợp miêu tả và biểu cảm.
  • Thơ tự do: Phương thức chủ đạo là biểu cảm, có kết hợp miêu tả.
  • Văn xuôi: Có thể là tự sự chủ đạo, có thể là biểu cảm hoặc thuyết minh chủ đạo…

Để hiểu bài hơn, các em tham khảo bài giảng Tổng kết phần văn học.