Soạn bài Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu

Câu 1: Đọc đoạn trích sau, chú ý các bộ phận câu được in đậm và trả lời câu hỏi.

Ngữ liệu: SGK trang 157

a) Có thể sắp xếp phần in đậm theo trật tự "rất sắc, nhưng nhỏ" mà câu vẫn phù hợp với mạch ý trong đoạn văn được không

• Có thể sắp xếp phần in đậm theo trật tự "rất sắc, nhưng nhỏ": Câu không sai về ngữ pháp và ý nghĩa (đều là thành phần phụ cho danh từ "con dao") nhưng đặt trong đoạn văn này thì không phù hợp với mục đích đe dọa, uy hiếp đối phương.

b) Việc sắp xếp theo trật tự "nhỏ, nhưng rất sắc" có tác dụng như thế nào đối với sự thể hiện ý nghĩa của câu và sự liên kết ý trong đoạn văn?

• Việc sắp xếp theo trật tự "nhỏ, nhưng rất sắc" có tác dụng xác định trọng tâm thông báo là "rất sắc", phù hợp với hàm ý đe dọa, uy hiếp.

c) So sánh với trật tự của các từ ngữ đó trong trường hợp sau:

Hắn có một con dao rất sắc nhưng nhỏ. Dao ấy thì làm sao chặt được cành cây to này!

Trong mỗi trường hợp trên đây, trật tự sắp xếp các bộ phận câu có mục đích gì? (xét trong quan hệ về ý với các câu đi trước, đi sau)

• Trật tự các từ ngữ trong trường hợp này lại phù hợp: nhằm mục đích chế nhạo, phủ định tác dụng của con dao.

Câu 2: Một học sinh Trung học cơ sở còn lưỡng lự trong việc lựa chọn giữa hai cách viết sau đây. Anh (chị) hãy giúp em đó lựa chọn cách viết tối ưu và giải thích lí do của sự lựa chọn đó

Ngữ liệu SGK trang 158

• Chọn cách viết tối ưu là cách viết thứ nhất: nhấn mạnh rất thông minh liên kết với ý của câu tiếp theo đưa bạn ấy vào đội tuyển học sinh giỏi. Cách viết thứ hai lại nhấn mạnh vào ý nhỏ người, không ăn khớp với ý đội tuyển học sinh giỏi ở câu sau.

Câu 3: Trong mỗi đoạn trích sau đều có những câu văn có bộ phận biểu hiện thời gian (phần in đậm), nhưng bộ phận đó được đặt ở những vị trí khác nhau trong câu (đầu, giữa, cuối câu). Hãy phân tích tác dụng của mỗi cách sắp xếp.

Ngữ liệu SGK trang 158

a) Một đêm khuya: được đặt ở đầu câu vì nó đảm nhận chức năng nêu hoàn cảnh thời gian cho các sự kiện xảy ra sau đó (Mị bị bắt rồi đưa đi). Còn trong câu tiếp theo phần trạng ngữ (sáng hôm sau) vừa có tác dụng như câu trước, lại vừa có tác dụng liên kết câu.

b) Trạng ngữ chỉ thời gian (một buổi sáng tinh sương) lại đặt ở giữa câu, đằng sau hành động của một chủ thể (một anh đi thả ống lươn). Chủ thể hành động được nêu trước, phần biểu thị thời gian đặt ở giữa bởi sự liên kết ý các câu trước đó đều tập trung vào việc coi ai là người đẻ ra Chí Phèo.

c) Đã mấy năm: Về ngữ pháp đó không phải là thành phần chính của câu nhưng nó biểu hiện phần tin mới, trọng tâm thông báo. Điều quan trọng ở câu này là thời gian Mị về làm dâu nên nó đặt ở cuối câu (vị trí dành cho những tin quan trọng).

Câu 1: Trong những câu ghép ở đoạn trích sau, vì sao vế in đậm lại được đặt ở vị trí sau so với vế còn lại? Khi đặt vế đó ở vị trí trước thì nội dung của câu và mạch ý của đoạn có gì thay đổi?

Ngữ liệu SGK trang 158

a) Vế chỉ nguyên nhân của câu ghép (vế in đậm) cần đặt sau vế chính (Hắn lại nao nao buồn). Vế in đậm cũng cần gắn với câu sau, vì câu sau chính là câu cụ thể hóa cho một cái gì đó rất xa xôi. Nghĩa là vế chính đặt trước để liên kết dễ dàng với những câu đi trước, còn vế phụ đặt sau để liên kết dễ dàng hơn với những câu sau đó.

b) Trong câu ghép, vế chỉ nhượng bộ (tuy đối với chị cháu cũng như đối với quan huyện) được đặt sau để nhấn mạnh ý cũng như bổ sung một thông tin cần thiết.

Câu 2: Lựa chọn câu văn thích hợp nhất để dùng vào vị trí bỏ trống ở đầu đoạn văn sau đây

Ngữ liệu SGK trang 159

• Câu văn thích hợp nhất dùng vào vị trí để trống ở đầu đoạn văn trong SGK là câu C (Trong những năm gần đây, các phương pháp đọc nhanh đã được phổ biến khá rộng, nhưng nó không phải là điều mới lạ)
• Giải thích: Có thể thấy các câu còn lại trong đoạn đều nói về việc: trong các thời kì khác nhau trước đây, nhiều người nổi tiếng đã phát triển các phương pháp đọc nhanh và nắm vững nó. Điều đó có nghĩa là câu đầu sẽ nói về những năm gần đây. Hơn nữa, các câu chỉ cụ thể hóa một ý quan trọng là: phương pháp đọc nhanh không phải là điều mới lạ, nên đây sẽ là vế chứa thông tin chính, cần đặt sau cùng.

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng Thực hành về lựa chọn trật tự các bộ phận trong câu để nắm vững hơn các kiến thức cần thiết.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.