Soạn bài Ôn tập về dấu câu (dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than)

• Thông thường, dấu chấm được đặt ở cuối câu trần thuật, dấu chấm hỏi đặt cuối câu nghi vấn và dấu chấm than đặt cuối câu cầu khiến, câu cảm thán.
• Tuy vậy, cũng có lúc người ta dùng dấu chấm ở cuối câu cầu khiến và đặt các dấu chấm hỏi, dấu chấm than trong ngoặc đơn vào sau một ý hay một từ ngữ nhất định để biểu thị thái độ nghi ngờ hoặc châm biếm đối với ý đó hay nội dung của từ ngữ đó.

Câu 1. Đặt các dấu chấm (.),dấu chấm hỏi (?), dấu chấm than (!) vào chỗ thích hợp có dấu ngoặc đơn. Giải thích vì sao em lại đặt các dấu câu như vậy.

a) Ôi thôi, chú mày ơi ( ) Chú mày cố lớn mà chẳng có khôn.

b) Con có nhận ra con không ( )

c) Cá ơi giúp tôi với ( ) Thương tôi với ( )

d) Giời chớm hè ( ) Cây cối um tùm ( ) Cả làng thơm ( )

Gợi ý:

a) Ôi thôi, chú mày ơi (!) Chú mày cố lớn mà chẳng có khôn.

⟶ Đây là câu cảm thán nên dùng dấu chấm than.

b) Con có nhận ra con không (?)

⟶ Đây là câu nghi vấn (câu hỏi) nên dùng dấu chấm hỏi.

c) Cá ơi giúp tôi với (!) Thương tôi với (!)

⟶  Đây là câu cầu khiến nên dùng dấu chấm than.

d) Giời chớm hè (.) Cây cối um tùm (.) Cả làng thơm (.)

⟶ Đây là câu trần thuật nên dùng dấu chấm.

Câu 2. Cách dùng các dấu chấm, dấu chấm hỏi và dấu chấm than trong những sau có gì đặc biệt?

a) Tôi phải bảo:

- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.

[…] Rồi, với bộ điệu khinh khỉnh, tôi mắng:

- […] Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi.

(Tô Hoài)

b) AFP đưa tin theo cách ỡm ờ: "Họ là 80 người sức lực khá tốt nhưng hơi gầy"(! ?)

(Theo Nguyễn Tuân)

Gợi ý:

a) Câu 2 và câu 4 đều là câu cầu khiến, nhưng cuối các câu ấy đều dùng dấu chấm. Đó là một cách dùng đặc biệt của dấu chấm.

b) Dấu chấm hỏi và dấu chấm than đặt trong ngoặc đơn để thể hiện thái độ nghi ngờ hoặc châm biếm đối với nội dung của một từ ngữ đứng trước hoặc với nội dung cả câu. Đây là một cách dùng đặc biệt của các dấu  câu này.

Câu 1. So sánh cách dùng dấu câu trong từng cặp câu dưới đây

a)

- "Đệ nhất kì quan Phong Nha" nằm trong một quần thể hang động thuộc núi đá vôi Kẻ Bàng ở miền tây Quảng Bình. Có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường […]

- "Đệ nhất kì quan Phong Nha" nằm trong một quần thể hang động thuộc núi đá vôi Kẻ Bàng ở miền tây Quảng Bình, có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường […]

b)

- Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm. Lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ.

- Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm; lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ.

Gợi ý:

a) Câu 2: "Đệ nhất kì quan Phong Nha" nằm trong một quần thể hang động thuộc khối núi đá vôi Kẻ Bàng ở miền tây Quảng Bình (,) có thể tới Phong Nha rất dễ dàng bằng hai con đường.

• Việc dùng dấu phẩy làm cho câu này thành một câu ghép có hai vế, nhưng hai vế câu không liên quan chặt chẽ với nhau. Do vậy, dùng dấu chấm ở đây để tách thành hai câu là đúng.

b) Câu 1: Nơi đây vừa là có nét hoang sơ, bí hiểm (.) Lại vừa rất thanh thoát và giàu chất thơ.

• Việc dùng dấu chấm để tách làm hai câu là không hợp lí, làm cho phần vị ngữ thứ hai bị tách khỏi chủ ngữ, nhất là khi hai vị ngữ được nối với nhau bằng cặp quan hệ từ vừa ... vừa. Do vậy, dùng dấu chấm phẩy hoặc phẩy ở đây là hợp lí:
  • Nơi đây vừa có nét hoang sơ, bí hiểm (;) lại vừa rất thanh thoát vờ giàu chất thơ.

Câu 2. Cách dùng dấu chấm hỏi và dấu chấm than trong các câu dưới đây vì sao không đúng? Hãy chữa lại các dấu câu ấy cho đúng.

a) Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì? Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa? Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên.

b) Tôi chẳng tìm thấy ở tôi một năng khiếu gì. Và không hiểu vì sao tôi không thể thân với Mèo như trước kia được nữa. Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên!

Gợi ý:

a) Dấu chấm hỏi ở cuối câu 1 và câu 2 sai vì ở đây không phải là các câu hỏi.

• Chữa lại: Dùng dấu chấm

b) Câu 3: "Chỉ cần một lỗi nhỏ ở nó là tôi gắt um lên" là câu trần thuật nên đặt dấu chấm than cuối câu này là không đúng.

• Chữa lại: Dùng dấu chấm.

Câu 1. Đặt dấu chấm vào chỗ thích hợp trong đoạn văn sau đây:

Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lương mùa xuân đã điểm các chùm hoa gạo đỏ mọng lên những cành cây gạo chót vót giữa trời và trải màu lúa non sáng dịu lên khắp mặt đất mới cách ít ngày còn trần trụi đen xám trên những bãi đất phù sa mịn hồng mơn mởn, các vòm cây quanh năm xanh um đã dần dần chuyển màu lốm đốm, như được rắc thêm một lớp bụi phấn hung hung vàng: các vườn nhãn, vườn vải đang trổ hoa [...] Mùa xuân đã đến những buổi chiều hửng ấm, từng đàn chim én từ dãy núi biếc đằng xa bay tới, lượn vòng trên những bến đò, đuổi nhau xập xè bên những mái nhà toả khói những ngày mưa phùn, người ta thấy trên mấy bãi soi dài nổi lên đây đó ở giữa sông, những con giang con sếu cao gần bằng người, không biết từ đâu bay về, theo nhau lững thững bước thấp thoáng trong bụi mưa trắng xoá có những buổi, cả một quãng sông phía gần chân núi bỗng rợp đi vì hàng nghìn đôi cánh của những đàn sâm cầm tới tấp sà xuống, chẳng khác nào từng đám mây bỗng rụng xuống, tan biến trong các đầm bãi rậm rạp lau sậy.

Gợi ý:

Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lương (.) Mùa xuân đã điểm các chùm hoa gạo đỏ mọng lên những cành cây gạo chót vót giữa trời và trải màu lúa non sáng dịu lên khắp mặt đất mới cách ít ngày còn trần trụi đen xám (.) Trên những bãi đất phù sa mịn hồng mơn mởn, các vòm cây quanh năm xanh um đã dần dần chuyển màu lốm đốm, như được rắc thêm một lớp bụi phấn hung hung vàng: các vườn nhãn, vườn vải đang trổ hoa [...] Mùa xuân đã đến những buổi chiều hửng ấm, từng đàn chim én từ dãy núi biếc đằng xa bay tới, lượn vòng trên những bến đò, đuổi nhau xập xè bên những mái nhà toả khói (.) Những ngày mưa phùn, người ta thấy trên mấy bãi soi dài nổi lên đây đó ở giữa sông, những con giang con sếu cao gần bằng người, không biết từ đâu bay về, theo nhau lững thững bước thấp thoáng trong bụi mưa trắng xoá (.) Có những buổi, cả một quãng sông phía gần chân núi bỗng rợp đi vì hàng nghìn đôi cánh của những đàn sâm cầm tới tấp sà xuống, chẳng khác nào từng đám mây bỗng rụng xuống, tan biến trong các đầm bãi rậm rạp lau sậy.

Câu 2. Đoạn đối thoại dưới đây có dấu chấm hỏi nào dùng chưa đúng không? Vì sao?

- Bạn đã đến thăm Động Phong Nha chưa?

- Chưa? Thế còn bạn đã đến chưa?

- Mình đến rồi.  Nếu tới đó, bạn mới hiểu vì sao mọi người lại thích đến thăm động như vậy?

Gợi ý:

• Bạn đã đến thăm Động Phong Nha chưa? (đúng)
• Chưa? (sai, phải thay bằng dấu chấm vì đây là câu trần thuật)
• Thế còn bạn đã đến chưa? (đúng)
• Mình đến rồi. (đúng)
• Nếu tới đó, bạn mới hiểu vì sao mọi người lại thích đến thăm động như vậy?(sai, phải thay bằng dấu chấm vì đây là câu trần thuật)

Câu 3. Hãy đặt dấu chấm than thích hợp vào cuối câu thích hợp

-  Động Phong Nha thật đúng là "Đệ nhất kì quan" của nước ta

-  Chúng tôi xin mời các bạn hãy đến thăm Động Phong Nha quê tôi

-   Động Phong Nha còn cất giữ bao điều huyền bí, thú vị, hấp dẫn mà con người vẫn chưa biết hết

Gợi ý:

• Động Phong Nha thật đúng là "Đệ nhất kì quan" của nước ta (!)
• Chúng tôi xin mời các bạn hãy đến thăm Động Phong Nha quê tôi (!)
• Động Phong Nha còn cất giữ bao điều huyền bí, thú vị, hấp dẫn mà con người vẫn chưa biết hết (.)

Câu 4. Đặt dấu câu thích hợp vào chỗ có dấu ngoặc đơn dưới đây:

Chị Cốc liền quát lớn:

-  Mày nói gì ( )

-  Lạy chị, em nói gì đâu ( )

Rồi Dế Choắt lủi vào ( )

-  Chối hả ( ) Chối này ( ) Chối này ( )

Mỗi câu "chối này " chị Cốc lại giáng một mỏ xuống ( )

Gợi ý:

Các dấu câu được điền như sau:

Chị Cốc liền quát lớn:

-  Mày nói gì (?)

-  Lạy chị, em nói gì đâu (!)

Rồi Dế Choắt lủi vào (.)

-  Chối hả (?) Chối này (!) Chối này (!)

Mỗi câu "chối này" chị Cốc lại giáng một mỏ xuống (.)

Các em có thể tham khảo thêm 
bài giảng Ôn tập về dấu câu (dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than) để củng cố hơn nội dung bài học.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.