Soạn bài Ngôi kể trong văn tự sự

• Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện.
• Khi gọi các nhân vật bằng tên gọi của chúng, người kể tự giấu mình đi, tức là kể theo ngôi thứ ba, người kể có thể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
• Khi kể tự xưng là “tôi” kể theo ngôi thứ nhất, người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng, ý nghĩ của mình.
• Để kể chuyện cho linh hoạt, thú vị người kể có thể lựa chọn ngôi thích hợp.
• Người kể xưng "tôi" trong tác phẩm không nhất thiết là chính tác giả.

Câu hỏi: Đọc các đoạn văn SGK và trả lời câu hỏi:

a) Đoạn một kể theo ngôi thứ ba vì các nhân vật được gọi bằng tên và người kể không xuất hiện (giấu mình đi).

b) Đoạn hai kể bằng ngôi thứ nhất. Vì người kể xưng là “tôi”  trực tiếp kế về mình.

c) Người xưng tôi trong đoạn văn hai là chú Dế Mèn, chứ không phải tác giả Tô Hoài.

d) Trong hai đoạn văn trên ngôi kể thứ ba ở đoạn một là ngôi kể tự do không hạn chế, ngôi kể thứ nhất ở đoạn một bị hạn chế, chỉ được kể những gì mình đã trải qua.

đ) Đổi ngôi kể trong đoạn hai thành ngôi kể thứ ba. Lúc đó đoạn văn sẽ được thay đổi như sau:

Bởi Dế Mèn ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên chú chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu, Dế Mèn đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng của chú mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, chú ta co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gầy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. Đôi cánh của Dế Mèn, trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi chú ta vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã.

(Tô Hoài - Dế Mèn phưu lưu kí)

• Lưu ý: Ta không nhất thiết phải gọi tên nhân vật từ đầu đến cuối mà có thể dùng đại từ thay thế.

e) Ở đoạn thứ nhất chúng ta vẫn có thể đổi thành ngôi kể thứ nhất xưng tôi, nhưng ở đoạn này có ba nhân vật: Nhà vua, người cha, và em bé, chỉ được phép đổi một nhân vật, nên chọn nhân vật em bé, nhà vua là hợp lí hơn.

Trẫm và đình thần chịu thằng bé là thông minh lỗi lạc. Nhưng Trẫm vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con đang ăn cơm ở công quán Trẫm sai sứ mang tới một con chim sẻ, với lệnh bắt họ phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Em bé nhờ cha lấy cho mình một cái kim may rồi dưa cho sứ giả của Trẫm và bảo:

- Ông cầm lấy cái này về tâu đức vua xin rèn cho tôi thành một con dao để xẻ thịt chim.

Từ đó Trẫm mới phục hẳn.

(Em bé thông minh) 

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng ngôi kể trong văn tự sự để củng cố hơn nội dung bài học.     

Câu 1. Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ ba và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì mới cho đoạn văn?

• Nhân vật tôi trong đoạn là Dế Mèn, một con vật, ta có thể thay bằng: Nó, chú ta, cậu ta
  • Thay đổi ngôi

Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tối chú ta chui vào trong hang, hì hục đào đất, để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, chú đào hang sâu sang hai ngả làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp việc nguy hiểm có thể thoát thân ra lối khác được.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu ki)

• Nhận xét:

Việc thay đổi ngôi từ “tôi”, sang “chú ta”  làm cho đoạn văn có màu sắc khách quan hơn, vì người kể tự giấu mình đi.

Câu 2. Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì khác cho đoạn văn.

• Ta thay đổi tên nhân vật Thanh → Chuyển sang nhân vật “tôi”.

Một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Tôi định thần nhìn rõ: Con mèo già của bà tôi, con mèo già vẫn chơi đùa với tôi ngày trước. Con vật nép chân vào mình khe khẽ vẫy cái đuôi, rồi hai mắt ngọc thạch xanh giương lên nhìn người. Tôi mỉm cười lại gần vuốt ve con mèo.

(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

• Nhận xét:
  • Thay đổi ngôi kể từ Thanh sang tôi có tác dụng tô đậm thêm sắc thái tĩnh lặng của cảnh vật trong đoạn văn.

⇒ Làm cho đoạn văn mang tính chất tự thuật.

Câu 3. Truyện “Cây bút thần”  kể theo ngôi nào? Vì sao vậy?

• Truyện “Cây bút thần” được kể theo ngôi thứ ba.
• Vì kể theo ngôi thứ ba, người kể có thể kể chuyện một cách linh hoạt tự do, những gì diễn ra với nhân vật, và làm cho câu chuyện có tính khách quan.

Câu 4. Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ ba, mà không thể theo ngôi thứ nhất?

• Kể theo ngôi thứ ba người kể có thể linh hoạt, tự do kể ra những gì diễn ra với nhân vật.
• Những chuyện này đã xảy ra từ rất lâu rồi, người kể không được chứng kiến các sự việc chỉ nghe người khác truyền lại.

Câu 5. Khi viết thư em sử dụng ngôi kể nào?

• Viết thư là để giãi bày tình cảm, để trao đổi những câu chuyện riêng tư của chính bản thân mình. Do vậy ngôi kể đương nhiên phải là ngôi thứ nhất.

Câu 6. Dùng ngôi thứ nhất kể về cảm xúc của em khi nhận được quà tặng của người thân.

Tôi còn nhớ như in đó là một buổi chiều lần sinh nhật thứ 10 của tôi. Tôi vừa đi học về, mẹ ra cửa đón cười thật tươi và tặng tôi một cái hôn rõ to vào má: “Chúc mừng sinh nhật con trai của mẹ”  kèm theo là một gói quà. Tôi hồi hộp mở ra, đó là quyển truyện Harry Porter đã từ lâu tôi ao ước. Tôi cảm ơn mẹ và từ từ mở quyển sách ra, trang đầu tiên là một dòng chữ viết tay rất đẹp và vô cùng thân quen: “Tặng con trai yêu quý của mẹ, mong con ngoan, học giỏi”. Tối hôm đó và cả tuần tiếp theo, tôi nghiền miết quyển sách. Tôi ước mơ sau này mình cũng sẽ trở thành nhà văn viết được những tác phẩm hay như thế.