Soạn bài Luyện tập thao tác lập luận bình luận

• Khái niệm:
  • Thao tác lập luận bình luận là thao tác lập luận của văn nghị luận, đưa ra ý kiến đánh giá, bàn bạc về một tình hình, một vấn đề nào đó.
• Mục đích: thuyết phục mọi người hiểu và đồng tình với ý kiến của mình.
• Yêu cầu: 3 yêu cầu.
  • Phải có kĩ năng bình luận (lí lẽ - dẫn chứng)
  • Phải thực sự thuyết phục, lôi cuốn.
  • Trình bày rõ ràng, trực tiếp bộc lộ rõ thái độ.
• Vai trò: Thể hiện chính kiến của mình và thuyết phục người nghe.
• Cách làm: 3 bước.
  • Bước 1: Nêu hiện tượng, vấn đề cần bàn luận → Trình bày trung thực, rõ ràng, ngắn gọn vấn đề cần bình luận.
  • Bước 2: Đánh giá hiện tượng, vấn đề cần bàn luận → Phải đề xuất và chứng tỏ được ý kiến, nhận định, đánh giá của mình là xác đáng.
  • Bước 3: Bàn về hiện tượng, vấn đề cần bình luận → Cần có những lời bàn xâu rộng về chủ đề bình luận.

Câu 1. Anh (chị) được giao viết một bài văn bình luận để tham gia diễn đàn do Đoàn Thanh niên nhà trường tổ chức với đề tài: "Lời ăn tiếng nói của một học sinh văn minh, thanh lịch".

a) Hãy xác định rõ:

- Vì sao bài văn anh (chị) viết để tham gia diễn đàn nên là một bài bình luận?

- Anh (chị) định chọn vấn đề cụ thể nào cho bài viết của mình: bàn về toàn bộ hay chỉ đi vào một khía cạnh của đề tài (ví dụ: chống nói tục; "lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau"; biết nói "cảm ơn" và "xin lỗi"; dùng cách nói nhã nhặn mà không làm mất đi sự chân thành ; v.v…)

- Bài văn ấy nên viết theo dàn ý như thế nào?

b) Hãy diễn đạt một luận điểm trong phần thân bài của dàn ý vừa lập theo trình tự sau đây:

- Xây dựng tiến trình lập luận.

Anh (chị) có định bình luận theo đúng các bước đã được nêu trong bài Thao tác lập luận bình luận không? Nếu có, anh (chị) phải:

+ Giới thiệu khía cạnh cần bình luận của hiện tượng (vấn đề) thế nào cho vừa trung thực, rõ ràng, vừa sinh động, hấp dẫn.

+ Điểm lại những ý kiến đã nói (viết) về khía cạnh ấy bằng cách nào? (Chọn những ý kiến nào để nội dung vẫn đầy đủ, lại không lan man? Nếu hết các ý kiến rồi mới nhận xét hay nêu ý kiến nào thì kết hợp nhận xét, đánh giá luôn ý kiến đó?)

+ Nêu và bảo vệ quan điểm của mình như thế nào để đạt được các yêu cầu : chặt chẽ, sắc sảo, có sức thuyết phục mạnh mẽ người đọc (người nghe)?

+ Chọng phương hướng nào để bàn rộng và sâu thêm về nội dung bình luận? (Nêu cách giải quyết, mở rộng lĩnh vực bình luật, liên hệ với thực tế,…)

- Tìm cách diễn đạt: Anh (chị) sẽ hành văn như thế nào để thể hiện được nhiệt tình thuyết phục?

- Kiểm tra cẩn thận văn bản viết để sửa chữa, bổ sung những chỗ cần thiết.

c) Để công việc luyện tập đạt kết quả tốt, anh (chị) nên tham khảo những đoạn trích có chủ đề tương tự, chẳng hạn:

[…] Một bà lão chống gậy qua đường giữa dòng xe cộ tấp nập. Một em học trò phía bên kia đường nhìn thấy, nhận ra sự nguy hiểm đối với bà lão liền vội chạy tới: "Bà ơi, bà đưa tay cháu dắt bà qua". Bà lão móm mém nở một nụ cười thân thiện: "Cảm ơn cháu! Cháu thật ngoan!". […]

Một người ăn xin khốn khổ, đói rách, vận bộ áo quần đen nhuốc, chân tay run lên vì cơn đói hành hạ. Người hành khất bước chân vào một quán cà phê, ngả nón xin tiền, mong được bố thí vài trăm bạc lẻ để mua chiếc bánh mì. Khách uống café vẫn thản nhiên rít thuốc, ánh mắt lạnh lùng vô cảm. Ông lão hành khất đến bên người bán vé số đang giao vé cho khách, và lại chìa chiếc nón ra. Người bán vé số vùi tay vào túi quần, lôi ra mấy tờ bạc nhàu nát bị vo tròn, lấy ra một tờ, vuốt phẳng và bỏ và nón của ông lão. Ông già cảm động run run, ông không nói cảm ơn mà cúi mái đầu xuống, ánh mắt lộ ra một sự biết ơn vô cùng. Thì ra, ông già ấy bị câm.

Trong cuộc sống có biết bao nhiêu sự cảm ơn có lời và không lời như thế. Với những người có văn hóa, "cảm ơn”"là lời nói được sử dụng hằng ngày, những lời luôn được cất lên bằng tất cả thái độ lịch sự và tình cảm chân thực nhất. Nhưng tiếc rằng, vẫn còn không ít thanh niên chưa nghĩ như vậy. Họ coi cảm ơn chỉ là những lời khách sáo, vì thế, chẳng cần phải nói ra. Hình như những bạn ấy chỉ vẫn nghĩ một cách đơn giản rằng lời nói cảm ơn hay làm những cử chỉ biểu lộ sự biết ơn là "vẽ chuyện", chỉ làm mất đi sự thân tình và tăng thêm xa cách mà thôi.

Thế nhưng, cuộc sống hiện đại và yêu cầu về quy tắc giao tiếp giữa người với người đòi hỏi chúng ta phải tập làm quen với lời "làm ơn" và sau đó là "cảm ơn". Thật hạnh phúc khi ta làm được một việc có ý nghĩa, một điều tốt đem lại niềm vui hạnh phúc cho người khác, kéo mọi người lại gần nhau hơn. Và cũng sẽ hạnh phúc không kém khi chúng ta thấy mình đã không dửng dưng, bạc bẽo vì đã biết tri ân người giúp đỡ mình bằng những lời nói xuất phát tự đáy lòng, chân thành, lịch thiệp: "Cảm ơn".

(Theo bài viết tham gia diễn đàn Đem mọi người đến gần nhau hơn, báo điện tử Thanhnienonline,ngày 11-11-2006)

Gợi ý:

a) Cần xác định:

• Bài viết để tham gia diễn đàn nên là bài bình luận vì hơn hết, người viết phải đề xuất được quan niệm, chính kiến của mình về vấn đề chứa đựng trong đề tài và phải thuyết phục mọi người tán đồng với nhận xét, quan điểm đề xuất của mình.

b) Bài viết không nên bàn luận toàn bộ đề tài mà chỉ nên chọn một trong những vấn đề cụ thể sau:

• Chống nói tục.
• Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
• Biết nói "cảm ơn" và "xin lỗi".
• Dùng cách nói nhã nhặn mà không làm mất đi sự chân thành.

c) Dàn ý:

• Dẫn ra một cách chính xác, chân thực những hiện tượng có liên quan đến vấn đề mà ta sẽ trình bày. (những hiện tượng tốt, hoặc có thể đưa ra cả những hiện tượng xấu, những thái độ xấu để phủ định, …)
• Đánh giá vấn đề (có thể nêu ra các quan điểm, ý kiến khác nhau về vấn đề; nêu ý kiến tán thành hay phủ nhận của bản thân; đưa ra ý kiến riêng…)
• Bàn bạc, mở rộng vấn đề:
  • Đề cập đến thái độ, hành động, cách giải quyết cần có trước hiện tượng vừa được nhận xét, đánh giá.
  • Bày tỏ những cảm nhận, suy nghĩ mà mình vừa rút ra khi liên hệ với thời đại, với thực tế học đường, …

Câu 2. Anh (chị) cần tiếp tục luyện viết một số đoạn văn bình luận để:

a) Trình bày một luận điểm trong dàn ý mà anh (chị) vừa xây dựng trên lớp.

b) Bàn về một hiện tượng (vấn đề) đang được xã hội quan tâm (như: vệ sinh an toàn thực phẩm, bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tai,…)

c) Bàn về một vấn đề văn học (như: tư tưởng nhân đạo sâu sắc, mới mẻ của Nam Cao qua truyện ngắn Chí Phèo; sự cộng hưởng rộng rãi và lâu bền trong tâm hồn các thế hệ bạn đọc đối với bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ của Hàn Mặc Tử;…).

Gợi ý:

a) Trình bày một luận điểm trong dàn ý trên: HS lựa chọn và trình bày.

b) Bàn về một hiện tượng được xã hội quan tâm (VD: vệ sinh an toàn thực phẩm…).

• Giải thích, nêu biểu hiện và thực trạng của vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm.
• Đánh giá: vệ sinh an toàn thực phẩm hiện nay phức tạp, không an toàn và đã trở thành vấn nạn quốc gia, đe dọa mọi nhà.                   
• Bàn luận:
  • Về nguyên nhân, tác hại và hệ lụy lâu dài của thực phẩm bẩn.
  • Về giải pháp, hành động cần có để khắc phục tình trạng thực phẩm không vệ sinh, không an toàn.
  • Từ vấn đề thực phẩm không vệ sinh, không an toàn mở rộng vấn đề về nhân cách và cách ứng xử giữa con người với con người hiện nay.

c) Bàn về một vấn đề văn học (VD: tư tưởng nhân đạo mới mẻ của Nam Cao qua truyện “Chí Phèo”…).

• Giải thích ngắn gọn "tư tưởng nhân đạo".
• Đánh giá: Truyện "Chí Phèo" của Nam Cao bộc lộ tư tưởng nhân đạo mới mẻ, sâu sắc và hấp dẫn.      
• Bàn luận:
  • Nam Cao viết truyện Chí Phèo khi mảng đề tài người nông dân đã gặt hái nhiều thành công (Ngô Tất Tố nêu nỗi khổ về sưu thuế qua "Tắt đèn", Nguyễn Công Hoan phản ánh nỗi khổ bị bọn quan lại đè nén,…).
  • Điểm mới của Nam Cao: phản ánh nỗi đau tinh thần, nỗi đau đánh mất chính mình, trở nên tha hóa biến chất của người nông dân lương thiện (qua Chí Phèo là bi kịch tha hóa, lưu manh hóa và bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người).
  • Nghệ thuật thể hiện tư tưởng nhân đạo của Nam Cao độc đáo, hấp dẫn: xây dựng nhân vật điển hình (Chí Phèo, Bá Kiến, Thị Nở đều đạt độ điển hình), nghệ thuật trần thuật hấp dẫn, giọng kể đa thanh, bút pháp phân tích tâm lí nhân vật điêu luyện…

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng Luyện tập thao tác lập luận bình luận để nắm kĩ hơn các kiến thức lí thuyết cần nhớ.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.