Soạn bài Lao xao - Duy Khán

2.1. Soạn bài tóm tắt

Câu 1. Đọc bài văn Lao xao (Duy Khán) và trả lời các câu hỏi:

a) Thống kê theo trình tự tên của các loài chim được nói đến.

b) Tìm xem các loài chim có được sắp xếp theo từng nhóm loài gần nhau hay không?

c) Tìm hiểu cách dẫn dắt lời kể, cách tả, cách xâu chuỗi hình ảnh, chi tiết.

Gợi ý:

a) Thống kê theo trình tự tên của các loài chim được nói đến: bồ các, chim ri, chim sáo, sáo sậu, sáo đen, tu hú, bìm bịp, diều hâu, quạ đen, quạ khoang, chim cắt, chèo bèo.

b) Trong khi tả số rất nhiều loại chim, tác giả lựa chọn để sắp xếp theo trình tự từng nhóm loài gần nhau.

• Đầu tiên là nhóm những loài chim "đều có họ với nhau. Họ của chúng đều hiền cả" (bồ các, chim ri, sáo sậu, sáo đen, tu hú), tiếp đó đến bước trung gian là các loài chim nhạn, bìm bịp, chim ngói…, sau cùng là nhóm những loài chim ác (diều hâu, chèo bẻo, quạ đen, quạ khoang, cắt,…).

c.) Cách dẫn dắt lời kể, cách tả, cách sâu chuỗi hình ảnh, chi tiết:

• Cách tả mỗi con vật đều độc đáo, rất đặc trưng cho hoạt động của mỗi loài. Nhờ nhân hóa mà thế giới chim như thế giới con người rất sinh động.
• Cách xâu chuỗi các hình ảnh chi tiết rất hợp lí và bất ngờ.
  • Ví dụ: Ai nghe tiếng bìm bịp kêu thì lập tức nghĩ tới ông sư hổ mang lừa bịp chết mà hóa nen loài chim này.
    • Ông ta tự nhận mình là bịp nên tiếng chim là "bìm bịp".
    • Ông khoác áo nâu bởi nhà sư mặc đồ nâu.
    • Chim rúc trong các bụi cây vì là kẻ ác.
    • Chim kêu thì chim ác, chim xấu mới ra mặt.

Câu 2. Nhận xét nghệ thuật miêu tả các loài chim. Cụ thể:

a) Chúng được miêu tả về những phương diện nào và mỗi loài được miêu tả kĩ ở điểm gì? (hình dạng, màu sắc, tiếng kêu hoặc hót, hoạt động và đặc tính).

b) Kết hợp tả và kể như thế nào? Tìm những dẫn chứng cho thấy các loài chim được tả trong môi trường sinh sống, hoạt động của chúng và trong mối quan hệ giữa các loài.

c) Nhận xét về tài quan sát và tình cảm của tác giả với thiên nhiên, làng quê qua việc miêu tả các loài chim.

Gợi ý:

a) Các loài chim được miêu tả theo những phương diện:

• Bồ các: tiếng kêu các các, vừa bay vừa kêu cứ như bị ai đuổi đánh.
• Diều hâu: mũi khoằm, đánh hơi tinh lắm.
• Chèo bẻo: những mũi tên đen, mang hình đuôi cá từ đâu tới tấp bay đến. Ngày mùa chúng thức suốt đêm, mới tờ mờ đất nó đã cất tiếng gọi người “chè cheo chét”.
• Chim cắt: cánh nhọn như dao bầu chọc tiết lợn, khi đánh nhau chỉ xỉa bằng cánh.

b) Những dẫn chứng cho thấy các loài chim được tả trong môi trường sinh sống, hoạt động của chúng và trong mối quan hệ giữa các loài:

•  Kết hợp tả và kể: 
  • Nhạn vùng vẫy tít mây xanh “chéc chéc”.
  • Tu hú đến khi mùa vải chín, khi quả hết, nó bay đi đâu biệt.
  • Bìm bịp kêu thì chim ác mới ra mặt.
  • Diều hâu bắt gà con, chim cắt xỉa chết bồ câu, chèo bẻo đánh bồ câu và chim cắt.
• Kết hợp tả với kể và bình luận:
  • Chuyện con sáo nhà bác Vui tọ toẹ học nói, chuyện kể về sự tích con bìm bịp...
  • Nói về họ nhà sáo: Họ của chúng đều hiền cả. Chúng đều mang vui đến cho giời đất.
  • Nói về chèo bẻo: Chúng nó trị kẻ ác. Thì ra, người có tội khi trở thành người tốt thì tốt lắm.
  • Nói về chim cắt: Chúng là loài quỷ đen, vụt đến, vụt biến... cho đến nay chưa có loài chim nào trị được nó.

c) Trong từng loài chim tác giả đã quan sát và nhấn mạnh các đặc điểm riêng biệt. Thế giới chim liên kết thành một xã hội như loài người: có hiền, có dữ, có mâu thuẫn giải quyết bằng bạo lực… Cũng như vậy, kết hợp tả và kể về các loài chim, tác giả vừa thể hiện khả năng quan sát rất tinh tế, vừa thay đổi được giọng văn làm cho mạch văn uyển chuyển, sinh động; đồng thời qua đó cũng thể hiện tình cảm gắn bó thân thiết giữa tác giả và thiên nhiên.

Câu 3. Trong bài có sử dụng nhiều chất liệu văn hoá dân gian như thành ngữ, đồng dao, kể chuyện. Hãy tìm các dẫn chứng.

Cách cảm nhận đậm chất dân gian về các loài chim trong bài tạo nên nét đặc sắc gì và có điều gì chưa xác đáng?

Gợi ý:

• Trong bài có sử dụng nhiều chất liệu văn hoá dân gian như thành ngữ, đồng dao, kể chuyện:
  • Thành ngữ: Dây mơ, rễ má; Kể cắp gặp bà già; Lia lia láu láu như quạ vào chuồng lợn.
  • Đồng dao: Bồ các là bác chim ri - Chim ri là dì sáo sậu...
  • Kể chuyện: Sự tích chim bìm bịp, Sự tích chim chèo bẻo.
• Chất văn hoá dân gian còn thấm đượm trong cái nhìn và cảm xúc của người kể vể các loài chim và cuộc sống ở làng quê. Đó là cách nhìn các loài chim trong mối quan hệ với con người, với công việc nhà nông, là những thiện cảm hoặc ác cảm với từng loài chim theo những quan niệm phổ biến và lâu đời trong dân gian, đôi khi gán cho chúng những tính nết hay phẩm chất như của con người (ví dụ: các nhận xét về bìm bịp, chèo bẻo). Trong những quan niệm dân gian ấy, bên cạnh nét hồn nhiên, chất phác, không phải không có những hạn chế của cách nhìn mang tính định kiến, thiếu căn cứ khoa học (ví dụ: từ chuyện về sự tích chim bìm bịp mà cho rằng chỉ khi con chim này kêu thì các loài chim ác, chim dữ mới ra mặt...)

Câu 4. Bài văn đã cho em những hiểu biết gì mới và những tình cảm như thế nào về thiên nhiên, làng quê qua hình ảnh các loài chim?

Gợi ý:

• Bài văn đã đem đến những hiểu biết thú vị về đặc điểm, tập tính, hình dáng của một số loài chim, điều đó giúp chúng ta yêu mến hơn và có tinh thần trân trọng giữ gìn vẻ đẹp của thiên nhiên, cảnh sắc quê hương Việt Nam.

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng Lao xao để củng cố hơn nội dung bài học.

Đề bài: Em hãy quan sát và miêu tả một loài chim quen thuộc ở quê em.

Gợi ý:

• Các em cần triển khai các ý sau:
  • Loài chim mà em định miêu tả là gì?
  • Nó có nhiều ở quê em không? Nó thường xuất hiện vào mùa nào?
  • Miêu tả vẻ bên ngoài của loài chim ấy.
  • Thói quen của loài chim ấy là gì?
  • Sự xuất hiện của loài chim đó gợi cho em sự thích thú ra sao?

Mod Ngữ văn Chúng tôi sẽ bổ sung một số bài văn mẫu về tác phẩm này trong thời gian sớm nhất.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.