Đề văn nghị luận và việc lập ý cho bài văn nghị luận

a. Nội dung và tính chất văn nghị luận

Đọc các đề văn sau và trả lời câu hỏi.

(1) Lối sống giản dị của Bác Hồ.

(2) Tiếng Việt giàu đẹp.

(3) Thuốc đắng giã tật.

(4) Thất bại là mẹ thành công.

(5) Không thể sống thiếu tình bạn.

(6) Hãy biết quý thời gian.

(7) Chớ nên tự phụ.

(8) Không thầy đố mày làm nên và Học thầy không tày học bạn có mâu thuẫn với nhau không?

(9) Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng.

(10) Ăn cỗ đi trước, lội nước theo sau nên chăng?

(11) Thật thà là cha dại phải chăng?

Các đề văn nêu trên có thể xem là đề bài, đầu đề được không? Nếu dùng làm đề bài cho bài văn sắp viết có được không? 

• Các đề văn nêu trên có thể xem là đầu đề, đề bài cho một bài văn nghị luận, đồng thời cũng có thể xem là đề bài cho bài văn sắp viết.

Căn cứ vào đâu để nhận ra các đề trên là đề văn nghị luận? 

• Các đề văn đều là đề văn nghị luận vì chúng đều nêu ra những vấn đề để người viết bàn bạc và bày tỏ ý kiến của mình.

Tính chất của đề văn có ý nghĩa gì đối với việc làm văn?

• 11 đề văn nêu trên có các tính chất khác nhau như: ngợi ca, phân tích, khuyên nhủ, bàn bạc, giải thích... Tính chất đó có ý nghĩa rất lớn đối với việc làm văn vì nó có tác dụng chỉ đạo trong việc lựa chọn các phương pháp làm bài cho phù hợp, giúp cho việc làm bài không bị sai lệch, lạc đề.

b. Tìm hiểu đề văn nghị luận

Tìm hiểu đề văn "Chớ nên tự phụ"

Đề nêu lên vấn đề gì?

• Đề  nêu lên một tính xấu của con người và khuyên người ta từ bỏ tính xấu đó.

Đối tượng và phạm vi nghị luận ở đây là gì? 

• Đối tượng và phạm vi nghị luận ở đây là phân tích cái xấu, tác hại của thói tự phụ và khuyên không nên tự phụ.

Khuynh hướng tư tưởng của đề là khẳng định hay phủ định?

• Khuynh hướng của đề là phủ định.

Đề này đòi hỏi người viết phải làm gì? 

• Đề này đòi hỏi người viết phải giải thích rõ thế nào là tính tự phụ, phân tích những biểu hiện của nó, phải có thái độ phê phán thói tự phụ và khẳng định sự khiêm tốn.

b. Từ việc tìm hiếu đề trên, hãy cho biết: Trước một đề văn, muôn làm bài tốt, cần tìm hiểu điều gì trong đề?

• Từ việc tìm hiểu đề trên, chúng ta nhận thấy: trước một đề văn, muốn bài tốt cần phải nắm được các yêu cầu của việc tìm hiểu đề, đó chính là: xác định đúng vân đề, phạm vi, tính chất của bài văn nghị luận để làm bài khỏi sai lệch.

Cho đề bài chớ nên tự phụ

a. Xác lập luận điểm.

• Chớ nên tự phụ là luận điếm của bài viết vì nó thể hiện tư tưởng, thái độ của con người đối với tính tự phụ.

b. Tìm luận cứ

• Để lập luận cho tư tưởng “chớ nên tự phụ”, chúng ta cần nêu lên những luận cứ sau: 
  • Tự phụ là gì? (tự phụ là tự đánh giá cao khả năng của mình, từ đó hay coi thường mọi người). 
  • Vì sao khuyên chớ nên tự phụ? (vì thói tự phụ gây ra nhiều tác hại).
  • Tự phụ có hại như thế nào? 
    • Bản thân không tự viết mình, không ý thức và không đánh giá đúng thực chất của mình.
    • Bản thân coi thường người dễ dẫn đến sai lầm, thiếu hiệu quả vì không có sự hợp tác.
    • Con người dễ rơi vào mặc cảm cô đơn. Khi thất bại, dễ rơi vào mặc cảm tự ti.
  • Tự phụ có hại cho ai?
    • Chính cá nhân người tự phụ.
    • Những người có quan hệ với cá nhân ấy.

c. Xây dựng lập luận

• Với đề bài trên, chúng ta có thể luận luận bằng cách dẫn dắt người đọc đi từ việc định nghĩa tự phụ là gì, rồi suy ra tác hại của nó.

• Đề bài văn nghị luận bao giờ cũng nêu ra một vấn đề để bàn bạc và đòi hỏi người viết bày tỏ ý kiến của mình đối với vấn đề đó. Tính chất của đề như ngợi ca, phân tích, khuyên nhủ, phản bác,... đòi hỏi bài làm phải vận dụng các phương pháp phù hợp.
• Yêu cầu của việc tìm hiểu đề là xác định đúng vấn đề, phạm vi, tính chất của bài nghị luận để làm bài khỏi sai lệch.
• Lập ý cho bài nghị luận là xác lập luận điểm, cụ thể hóa luận điểm chính thành các luận điểm phụ, tìm luận cứ và cách lập luận cho bài văn.