Bài 4: Chiến lược phân biệt giá của doanh nghiệp độc quyền

Nhằm chiếm đoạt thặng dư của người tiêu dùng và biến nó thành lợi nhuận tăng thêm, doanh nghiệp độc quyền áp dụng giá cả phân biệt cho các nhóm khách hàng mà phản ứng của họ khác nhau khi giá cả thay đổi. Các dạng phân biệt giá như phân biệt giá cấp một, phân biệt giá cấp hai, phân biệt giá cấp ba, phân biệt giá theo thời điểm, giá 2 phần, bán gộp, bán ràng buộc...

Doanh nghiệp độc quyền sẽ định giá khác nhau cho mỗi khách hàng, đúng bằng giá tối đa mà người tiêu dùng sẵn lòng trả (giá dành trước) cho mỗi sản phẩm, đây là dạng phân biệt giá cấp một.

Ta xem phân biệt giá cấp một tác động như thế nào đến lợi nhuận của doanh nghiệp.

• Khi áp dụng một mức giá, đường cầu và đường doanh thu biên của doanh nghiệp là D và MR. Để tối đa hóa lợi nhuận doanh nghiệp sản xuất ở sản lượng Q₁, tại đó: MC = MR, ấn định giá bán là P₁.

Tổng lợi nhuận đạt được \(\Pi_\text{max} = \sum(MR - MC)_i = \int JNI\)

• Khi áp dụng phân biệt giá cấp một: Mỗi khách hàng phải trả giá đúng bằng giá tối đa sẵn lòng trả cho từng sản phẩm, thì doanh thu biên đúng bằng mức giá tối đa sẵn lòng trả của từng sản phẩm, nên đường doanh thu biên (MR) trùng với đường cầu (D).
  Để đạt lợi nhuận tối đa, doanh nghiệp độc quyền sẽ gia tăng sản lượng bán đến Q₂, tại đó: MC = MR.

Tổng lợi nhuận đạt được \(\Pi_\text{max} = \sum(MR-MC)_i = \int JNB\)

Lợi nhuận tăng thêm là diện tích JIB

Như vậy, khi doanh nghiệp độc quyền áp dụng phân biệt giá cấp một, lợi nhuận cao hơn so với khi áp dụng một mức giá vì toàn bộ thặng dư của người tiêu dùng trở thành lợi nhuận tăng thêm của doanh nghiệp.

Để áp dụng phân biệt giá cấp một, đòi hỏi số lượng khách hàng phải tương đối ít, và doanh nhiệp hiểu rõ khách hàng.

Đối với một số mặt hàng, ví dụ như điện, nước, điện thoại, phương tiện taxi..., mỗi khách hàng thường mua nhiều đơn vị sản phẩm trong một khoảng thời gian nhất định.

Trong trường hợp này, doanh nghiệp độc quyền sẽ áp dụng các mức giá khác nhau cho những khối lượng sản phẩm khác nhau, được gọi là phân biệt giá cấp hai.

• Khi áp dụng một mức giá: doanh nghiệp sẽ sản xuất ở sản lượng Q*, tại đó: MC = MR, định giá bán là P* ( hình 6.12)
• Khi áp dụng phân biệt giá cấp hai:
  • Với sản phẩm khối I: định giá là P₁ 
  • Với sản phẩm khối II: định giá là P₂ 
  • Với sản phẩm khối III: định giá là P₃

_​

Phân biệt giá cấp II có hai xu hướng:

• Nếu khuyến khích sử dụng: khối lượng sản phẩm hay dịch vụ sử dụng càng nhiều thì giá ngày càng giảm: P₁ > P₂ > P₃, được minh họa trên đồ thị 6.12.

Ví dụ 5: Giá cước dịch vụ điện thọai di động, giá cước taxi...

Nếu hạn chế sử dụng: khối lượng sản phẩm hay dịch vụ sử dụng càng nhiều thì giá ngày càng cao: P₁ < P₂ < P₃

Ví dụ 6: Giá điện, giá nước

Phân biệt giá cấp II sẽ làm lợi nhuận của doanh nghiệp tăng lên và thặng dư của người tiêu dùng cũng tăng lên.

Trước hết doanh nghiệp sẽ phân chia thị trường thành những tiểu thị trường theo thu nhập, theo giới tính hay tuổi tác,.. Rồi định giá khác nhau cho các tiểu thị trường, sao cho doanh thu biên giữa các thị trường phải bằng nhau và bằng doanh thu biên chung:

MR₁ = MR₂ = .... = MR_n= MR_T                                                 (6.13)

Đường doanh thu biên chung (MR_T) phản ảnh tổng số sản phẩm mà doanh nghiệp có thể bán (Q_T) trên tất cả các thị trường ở mỗi mức doanh thu biên chung; được tổng cộng theo hoành độ các đường doanh thu biên của các tiểu thị trường:

Q_T = Q₁ + Q₂ với MR₁ = MR₂ = MR_T

Ví dụ 7: Doanh nghiệp có 2 thị trường tiêu thụ được minh họa trên đồ thị 6.13:

Hàm cầu của thị trường I: P₁ = - 5Q₁ + 3.000

Hàm doanh thu biên của thị trường I: MR₁ = -10Q₁ + 3.000

\(\rightarrow\) Q₁ = (-1/10)MR₁ + 300

Hàm cầu của thị trường II: P₂ = (-5/4)Q₂ + 2.000

Hàm doanh thu biên của thị trường II: MR₂ = (-5/2)Q₂ + 2.000

\(\rightarrow\) Q₂ = (-2/5)MR₂ + 800

\(\rightarrow\) Q_T = Q₁ + Q₂ = [(-1/10)MR₁ + 300] + [(-2/5)MR₂ + 800]

Q_T = [(-1/2)MR_T + 1.100

\(\rightarrow\) MR_T = -10Q_T + 3.000 (Q \(\leq\) 100)

MR_T = -2Q_T + 2.200 (Q >100)

• Nếu doanh nghiệp cần bán Q = 100 đơn vị sản phẩm: doanh nghiệp nên bán toàn bộ sản phẩm trên thị trường I với giá bán P = 2.500 đvt.
  (Tại Q = 100 đvsp thì MR_T= 2.000 đvt; MR₁ = MR₂ = MR_T= 2.000 đvt, thì 100 đvsp, Q₂ = 0)
• Nếu doanh nghiệp cần bán Q_T = 600 đvsp: thì doanh nghiệp nên bán Q₁ = 200 đvsp trên thị trường I với giá bán P₁ = 2.000 đvt, và bán trên thị trường II là Q₂ = 400 đvsp với giá bán là P₂ = 1.500 đvt.
  (Tại Q = 600 đvsp thì MR_T = 1.000 đvt; MR₁ = MR₂ = MR_T = 1.000 đvt, thì Q₁ = 200 đvsp và Q₂ = 400 đvsp)
• Quan sát đồ thị 6.13, chúng ta tìm hiểu tại sao doanh nghiệp lại định giá bán sản phẩm trên thị trường I cao hơn giá bán trên thị trường II.
  
  • Thị trường I: biểu thị bằng đường cầu D₁, đường doanh thu biên MR₁, độ co giãn của cầu theo giá là E_D1, giá bán là P₁.
  • Thị trường II: biểu thị bằng đường cầu D₂, đường doanh thu biên MR₂, độ co giãn của cầu theo giá là E_D2, giá bán là P₂.
  • Giả sử độ co giãn của cầu theo giá trên thị trường I nhỏ hơn thị trường II: |E_D1| < |E_D2|

Mối quan hệ giữa giá và doanh thu biên được thể hiện qua công thức:

\(MR_1 = P_1(1-\frac{1}{|E_\text{D1}|}) \text{ & } MR_2 = P_2(1-\frac{1}{|E_\text{D2}|})\)

Nguyên tắc định giá cấp ba:

MR₁ = MR₂

_{\(P_1(1-\frac{1}{|E_\text{D1}|}) = P_2(1-\frac{1}{|E_\text{D2}|})\)}

\(\implies \frac{P_1}{P_2} = \frac{(1-\frac{1}{|E_\text{D2}|})}{(1-\frac{1}{|E_\text{D1}|})}\)

\(\implies P_1 > P_2 \text{ khi } |E_\text{D1}| < |E_\text{D2}|\)

Như vậy trong chiến lược phân biệt giá cấp ba, thị trường nào co giãn ít hơn thì giá bán sẽ cao hơn thị trường kia và ngược lại.

Để tối đa hóa lợi nhuận doanh nghiệp sẽ sản xuất Q_T (tại Q_T có MR_T = MC, với Q_T = Q₁ + Q₂) (hình 6.13).

Phân biệt giá theo thời điểm là một hình thức phân biệt giá cấp III, người tiêu dùng được chia thành những nhóm khác nhau có hàm số cầu khác nhau, rồi định giá khác nhau ở những thời điểm khác nhau cho từng nhóm khách hàng. Thoạt đầu, ấn định giá cao cho nhóm khách hàng có nhu cầu cao về sản phẩm và không muốn phải chờ đợi lâu. Sau đó giá bán sẽ giảm dần theo thời gian để hấp dẫn thị trường đại chúng, như

Ví dụ 8: giá bán máy vi tính, điện thọai di động, đĩa CD...

Trên đồ thị, D₁ là đường cầu (co giãn ít) của một số ít người tiêu dùng có nhu cầu cao về sản phẩm. D₂ là đường cầu (co giãn nhiều) của số đông người tiêu dùng sẵn sàng bỏ qua sản phẩm nếu giá cả quá cao. Trong trường hợp này, chiến lược là ban đầu định giá cao P₁ với sản lượng cho nhóm khách hàng có đường cầu D₁. Sau đó hạ giá xuống P₂ với sản lượng Q₂ cho nhóm khách hàng đông đảo có đường cầu D₂...

• Định giá cho lúc cao điểm: là một hình thức phân biệt giá theo thời điểm dựa theo hiệu quả, định giá cao hơn trong thời gian cao điểm, thì có lợi cho doanh nghiệp so với định một giá duy nhất cho mọi thời gian. Định giá cho lúc cao điểm khác với phân việt giá cấp ba là giá cả và số lượng bán ra trong mỗi đơn vị thời gian có thể xác định độc lập với nhau, đặt chi phí biên bằng doanh thu biên trong mỗi thời gian ấy.

Trên đồ thị 6.15a:

• Lúc thấp điểm: được biểu hiện bằng đường cầu D₁ và đường MR₁. Để tối đa hóa lợi nhuận, doanh nghiệp sẽ sản xuất Q₁ sản phẩm, tại đó MC = MR₁, định giá là P₁.
  
• Lúc cao điểm: được thể hiện bằng đường D₂ và MR₂, doanh nghiệp sẽ sản xuất Q₂ sản phẩm, tại đó MC = MR₂, và định giá cao hơn là P₂.

Ví dụ 9: Tập đoàn điện lực Việt Nam EVN đã áp dụng chiến lược định giá lúc cao điểm để tối đa hóa lợi nhuận: chẳng hạn giá điện bán lẽ cho kinh doanh từ 22 kV trở lên: Giờ cao điểm là 3.699 đồng/kWh; giờ bình thường là 2.125 đồng/kWh; giờ thấp điểm là 1.185 đồng/kWh.

Khi nhu cầu các sản phẩm là không đồng nhất và có mối tương quan ng­hịch, doanh nghiệp độc quyền sẽ áp dụng bán gộp: bán gộp thuần túy, bán gộp hỗn hợp.

Khi hai hay nhiều sản phẩm khác nhau được bán trọn gói.

Ví dụ 10: giá 2 sản phẩm A và B được bán chung với nhau:

P_(A+B) = 30$

Sản phẩm có thể được bán riêng biệt hay trọn gói tùy theo sở thích của người mua.

Ví dụ 11: sản phẩm A và B có thế bán riêng rẻ hay gộp chung: P_A = 12$; P_B = 22$ hay P_(A+B) = 30$.

Các tiệm ăn bán cơm phần hay cơm món là một dạng bán gộp hỗn hợp.

Giá 2 phần là kỹ thuật định giá nhằm chiếm đoạt thặng dư của người tiêu dùng.

Giá gồm có 2 phần:

• Người tiêu dùng phải trả trước một lệ phí vào cửa để có quyền mua sản phẩm.
• Người tiêu dùng trả lệ phí sử dụng cho mỗi đơn vị sản phẩm sử dụng.

Ví dụ 12: Giá 2 phần được áp dụng ở các khu vui chơi giải trí, thuê bao điện thoại di động, tham gia câu lạc bộ quần vợt...

Nếu chỉ có một người tiêu dùng duy nhất, giá 2 phần được áp dụng:

• Đặt lệ phí vào cửa là T* bằng toàn bộ thặng dư tiêu dùng.
• Đặt giá sử dụng cho mỗi sản phẩm là P*= MC (hình 6.15.b)

Nếu có 2 người tiêu dùng có đường cầu tương ứng D₁ và D₂.

• Đặt lệ phí vào cửa T* bằng thặng dư của người tiêu dùng có nhu cầu nhỏ hơn.
• Đặt giá sử dụng là P* > MC (hình 6.15c).

Áp dụng cho các sản phẩm hay dịch vụ bổ sung cho nhau, nghĩa là sản phẩm thứ nhất không thể sử dụng nếu không có sản phẩm thứ hai kèm theo.

Ví dụ 13: máy cạo râu của hãng Gillette thì phải sử dụng đúng lưỡi dao của hãng ấy sản xuất mới sử dụng được.

9. Đo lường mức độ độc quyền

9.1 Hệ số Lerner (L)

9.2 Hệ số Bsin (B)