Bài 34: Sự phát sinh loài người

a. Bằng chứng về nguồn gốc động vật của loài người

• Bằng chứng giải phẩu so sánh

  • Cấu tạo cơ thể người rất giống thể thức cấu tạo chung của động vật có xương sống như các thành phần của bộ xương, vị trí sắp xếp các nội quan...

  • Người có 1 số đặc điểm chung của động vật có vú như lông mao, tuyến sữa, bộ răng phân hóa, đẻ con....

  • Trên cơ thể người có những cơ quan thoái hóa là di tích của những cơ quan xưa kia phát triển ở động vật như ruột thừa, xương cụt,...

• Những đặc điểm giống nhau trên đây chứng tỏ người và vượn người có nguồn gốc chung và có quan hệ họ hàng rất thân thuộc

• Bằng chứng phôi sinh học

  • Sự phát triển của phôi người lặp lại những giai đoạn lịch sử mà động vật đã trải qua như khe mang của cá, đuôi của bò sát, nhiều đôi vú của thú...

  • Hiện tượng lại giống tái hiện một số đặc điểm của tổ tiên động vật, như người có đuôi, có lông rậm khắp mình...
• Các đặc điểm thích nghi nổi bật của người:

  • Kích thước não bộ tăng dần (từ 450 cm³ ở vượn người tăng lên 1350 cm³ ở người hiện đại) làm tăng khả năng tư duy, ngôn ngữ và tiếng nói.

  • Xương hàm ngắn dần cùng với biến đổi về răng, thích nghi với việc ăn tạp.

  • Đi thẳng bằng 2 chân cùng với sự tiêu giảm bộ lông trên bề mặt cơ thể.

  • Giảm dần sự khác biệt về kích thước giữa 2 giới đực và cái (loài gôrila con đực gấp 2 lần con cái; tinh tinh gấp 1,3 lần; người còn 1,2 lần).

  • Xuất hiện cấu trúc gia đình làm tăng khả năng chăm sóc và dạy dỗ con cái.

b. Các dạng vượn người hóa thạch và quá trình hình thành loài người

• Tổ tiên chung của người và các loài vượn hiện nay là loài vượn người sống trên cây (Các bằng chứng hóa thạch cho thấy người và các loài linh trưởng châu Phi (tinh tinh) có chung tổ tiên cách đây khoảng 5 à 7 triệu năm là Australopithecus afarensis)
• Khi rừng thu hẹp, loài vượn cổ đại chuyển xuống sống trên các đồng cỏ, khả năng đi thẳng là có lợi vì có thể phát hiện kẻ thù từ xa. Đi thẳng bằng chân đã giải phóng 2 tay khỏi chức năng di chuyển à tay trở thành cơ quan sử dụng và chế tạo công cụ lao động, vũ khí …
• Từ loài vượn người cổ đại Australopithecus đã phân hóa thành nhiều loài khác nhau, trong đó có nhánh tiến hóa thành loài Homo habilis (người khéo léo, có bộ não khá phát triển 575 cm³; biết sử dụng công cụ bằng đá); từ loài này hình thành nên nhiều loài khác trong đó có loài Homo erectus (người đứng thẳng) và tiếp đến là người hiện đại Homo sapiens và loài gần gũi với loài người hiện đại là Homo neanderthalensis (đã bị loài hiện đại cạnh tranh và làm tuyệt chủng cách đây khoảng 30.000 năm)
• Quá trình tiến hoá của loài người

• So sánh bộ não của Homo sapiens và người ngày nay không có sai khác về kích thước.
• Khi tiến hóa sinh học đem lại cho con người 1 số đặc điểm thích nghi như: bộ não lớn với các vùng ngôn ngữ và tiếng nói phát triển; bàn tay linh hoạt từ chỗ chỉ biết sử dụng những công cụ bằng đá thô sơ để tự vệ và bắt thú rừng đến biết sử dụng lửa để nấu chín thức ăn, biết chế tạo quần áo, lều trại trú ẩn đến hình thành làng mạc, đô thị: đó là tiến hóa văn hóa. Vậy tiến hóa văn hóa là sản phẩm của tiến hóa sinh học
• Nhờ có tiến hóa văn hóa mà con người đã nhanh chóng trở thành loài thống trị trong tự nhiên, có ảnh hưởng rất lớn đến sự tiến hóa của loài khác và có khả năng điều chỉnh chiều hướng tiến hoá của chính mình.
• Nhờ sự tiến bộ về công nghệ mà con người càng ít phụ thuộc vào tự nhiên và có khả năng điều chỉnh hướng tiến hóa của mình cũng như của sinh giới.

Ví dụ 1:

Những đặc điểm cơ bản nào phân biệt người với động vật?

Gợi ý trả lời:

• Biết chế tạo và sử dụng công cụ lao động vào mục đích xác định.
  • Vượn người ngày nay chỉ biết sử dụng những công cụ sẵn có trong tự nhiên (hòn đá, cành cây) một cách ngẫu nhiên, nhất thời hoặc cải biến đôi chút công cụ đó bằng các cơ quan trên cơ thể chúng (dùng tay bẻ, răng tước cành cây).
  • Người tối cổ đã biết chế tạo công cụ lao động một cách có hệ thống, bằng cách dùng một vật trung gian (dùng hòn đá lớn đập vỡ hòn đá nhỏ). Bằng lao động, con người tạo ra những điều kiện sống cho mình, giảm bớt sự lệ thuộc vào môi trường tự nhiên.
• Nhờ có bộ não phát triển và có tiếng nói, người có khả năng tư duy trừu tượng bằng khái niệm, truyền đạt kinh nghiệm sống và lao động cho nhau tốt hơn

Ví dụ 2:

So sánh người với vượn người ngày nay?

Gợi ý trả lời:

• Giống nhau
  • Hình dạng và kích thước cơ thể, bộ xương và răng tương tự như nhau (12-13 đôi xương sườn, 5-6 đốt cùng, 32 răng).
  • Cùng có 4 nhóm máu, có hêmôglôbin giống nhau. Cấu tạo ADN của người và tinh tinh giống nhau ở 98% các cặp nuclêôtit.
  • Đặc tính sinh sản giống nhau: kích thước, hình dạng tinh trùng, cấu tạo nhau thai, chu kì kinh nguyệt (28-30 ngày), thời gian mang thai (270-275 ngày), mẹ cho con bú đến 1 năm.
  • Não có nhiều khúc cuộn và nếp nhăn. Biết biểu lộ tình cảm vui, buồn, giận dữ..., biết dùng cành cây để lấy thức ăn trên cao.
•  Khác nhau

  • Vượn người ngày nay	Người
    Đi lom khom: Cột sống cong hình cung, lồng ngực hẹp bề ngang, xương chậu hẹp, tay dài hơn chân. Ăn thức ăn sống, cứng: Bộ răng thô, răng nanh phát triển, xương hàm to, góc quai hàm lớn. Não nhỏ: Ít nếp nhăn, thùy trán ít phát triển, mặt dài và lớn hơn hộp sọ. Chưa có tiếng nói nên chưa có lồi cằm, võ não chưa có vùng cử động nói và vùng hiểu tiếng nói, chưa có tư duy trừu tượng. Bộ NTS 2n = 48	Đi thẳng mình: Cột sống cong chữ S,  lông ngực hẹp bề trước - sau, xương chậu rộng, tay ngắn hơn chân. Ăn thức ăn nấu chín, mềm:  Bộ răng bớt thô, răng nanh ít phát triển, xương hàm bé, góc quai hàm nhỏ. Não lớn: Nhiều khúc cuộn và nếp nhăn, thùy trán phát triển, sọ lớn hơn mặt. Có tiếng nói nên có lồi cằm, võ não có  vùng cử động nói và vùng hiểu tiếng nói, có tư duy trừu tượng. Bộ NST 2n = 46

Sau khi học xong bài này các em cần:

• Phân tích được mối quan hệ giữa điều kiện địa chất, khí hậu và các sinh vật điển hình qua các đại địa chất : đại tiền Cambri, đại Cổ sinh, đại Trung sinh và đại Tân sinh. Biết được một số hóa thạch điển hình trung gian giữa các ngành, các lớp chính trong giới Thực vật và Động vật.

• Giải thích được nguồn gốc động vật của loài người dựa trên các bằng chứng giải phẫu so sánh, phôi sinh học so sánh, đặc biệt là sự giống nhau giữa người và vượn người.

• Trình bày được các giai đoạn chính trong quá trình phát sinh loài người, trong đó phản ánh được điểm đặc trưng của mỗi giai đoạn: các dạng vượn người hóa thạch, người tối cổ, người cổ, người hiện đại.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Sinh học 12 Bài 34 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Khi nói về sự phát sinh loài người, điều nào sau đây không đúng?

  • A. Loài người xuất hiện vào đầu kỉ đệ tứ ở đại tân sinh
  • B. Vượn người ngày nay là tổ tiên của loài người
  • C. Chọn lọc tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn tiến hóa từ vượn người thành  người
  • D. Có sự tiến hóa văn hóa trong xã hội loài người

• Câu 2:

  Loài  cổ nhất và hiện đại nhất trong chi Homo là

  • A. Homo erectus và Homo sapiens
  • B. Homo habilis và Homo erectus
  • C. Homo neandectan và Homo sapiens
  • D. Homo habilis và Homo sapiens

• Câu 3:

  Nội dung chủ yếu của thuyết “ra đi từ Châu Phi” cho rằng

  • A. Người H. sapiens hình thành từ người H. erectus ở châu Phi sau đó phát tán sang các châu lục khác
  • B. Người H. sapiens hình thành từ loài người H. erectus ở các châu lục khác nhau
  • C. Người H. erectus từ châu phi di cư sang các châu lục khác sau đó tiến hóa thành H. sapiens
  • D. Người H. erectus được hình thành từ loài người H. habilis

• Câu 4:

  Nghiên cứu nào không phải là cơ sở cho giả thuyết về loài người hiện đại sinh ra ở châu Phi rồi phát tán sang các châu lục khác?

  • A. Các nhóm máu               
  • B. ADN  ty thể       
  • C. Nhiễm sắc thể Y
  • D. Nhiều bằng chứng hoá thạch

• Câu 5:

  Người đứng thẳng đầu tiên là

  • A. Ôxtralôpitec
  • B. Nêanđectan
  • C. Homo erectus
  • D. Homo habilis

Câu 3- Câu 5: Xem thêm phần trắc nghiệm để làm thử Online 

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Sinh học 12 Bài 34 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Bài tập 1 trang 148 SGK Sinh 12

Bài tập 2 trang 148 SGK Sinh 12

Bài tập 3 trang 148 SGK Sinh 12

Bài tập 4 trang 148 SGK Sinh 12

Bài tập 5 trang 148 SGK Sinh 12

Bài tập 1 trang 189 SGK Sinh học 12 Nâng cao

Bài tập 2 trang 189 SGK Sinh học 12 Nâng cao

Bài tập 3 trang 189 SGK Sinh học 12 Nâng cao

Bài tập 25 trang 115 SBT Sinh học 12

Bài tập 26 trang 115 SBT Sinh học 12

Bài tập 27 trang 115 SBT Sinh học 12

Bài tập 30 trang 116 SBT Sinh học 12

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Sinh học Chúng tôi sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!