Bài 1: Thị trường hàng hoá và đường IS

• Đường IS là tập hợp các phối hợp khác nhau giữa lãi suất và sản lượng mà tại đồ thị trường hàng hóa cân bằng (Y=AD).

• Đường IS phản ánh tác động của lãi suất đến sản lượng cân bằng trên thị trường hàng hóa.

Do đó để xây dựng đường IS, chúng ta chỉ cho lãi suất thay đổi, các yếu tố còn lại coi như không đổi.

Như chúng ta đã biết, thị trường hàng hóa chỉ cân bằng khi sản lượng cung ứng (AS hay Y) đúng bằng tổng cầu dự kiến (AD) của nền kinh tế: AS = AD

• Đường IS được xây dựng nhằm xem xét tác động của biến lãi suất (r) trên thị trường tiền tệ đến sản lượng cân bằng trên thị trường hàng hóa, do đó trong hàm đầu tư ngoài biến sản lượng còn có biến lãi suất.
• Đầu tư (I) là hàm phụ thuộc đồng biến với sản lượng (Y) và nghịch biến với lãi suất (r).
• Các hàm thành phần của tổng cầu có dạng:

AD = C + I +G + X - M

Với:

C = C_O + Cm.Yd = C_O - Cm.T_O +Cm( 1 - Tm).Y

I = I_O + Im.Y + I^rm.r

G = G_O

T= T_O + Tm.Y

X = X_O

M = M_O + Mm.Y

\(\implies\) AD = (C_O + I_O +G_O +X_O - M_O - Cm.T_O) + [Cm(1 - Tm) + Im - Mm] Y + I^r_m.r

Đặt     A_O = CO + IO +GO +XO - MO - Cm.TO

Am = Cm(1 - Tm) + Im - Mm

Ta có thể viết: AD = AO + Am.Y + Irm.r

Mức sản lượng cân bằng trên thị trường hàng hóa thay đổi khi lãi suất thay đổi:

• Nếu lãi suất ban đầu là r₀, thì hàm tổng cầu là AD = AO + Am.Y + Irm.r₀, thể hiện trên đồ thị 6.2a là đường AD₀. Thị trường hàng hóa sẽ cân bằng ở sản lượng Y₀ (tại điểm E₀ - giao điểm của đường AD₀ và đường 45°).

Như vậy khi lãi suất là r₀ thì sản lượng cân bằng là Y₀, ta xác định điểm E₀ (Y₀,r₀) trên đồ thị 6.2b.

• Giả sử sau đó lãi suất giảm xuống là r₁, thì đầu tư tăng và tổng cầu tăng tương ứng là AD₁ = AD = AO + Am.Y + Irm.r₁, đường AD sẽ dịch chuyển lên trên là đường AD₁. Lúc này thị trường hàng hóa cân bằng ở sản lượng Y₁ ( tại điểm E₁ trên đồ thị 6.2a)

\(\implies\) Khi lãi suất là r₁ sản lượng cân bằng tương ứng là Y₁, ta xác định điểm E₁(Y₁,r₁) trên đồ thị 6.2b.

Nối các điểm E₀, E₁ trên đồ thị 6.2b ta có đường IS(A₀).

Ý nghĩa của đường IS:

Từ cách xây dựng đường IS, thể hiện mọi điểm nằm trên đường IS thì thị trường hàng hóa cân bằng: AS = AD.

Những điểm nằm ngoài đường IS thể hiện thị trường hàng hóa không cân bằng: \(AS \neq AD\), nền kinh tế sẽ tự điều chỉnh cho đến khi đạt trạng thái cân bằng.

VD: Ta xét điểm H(Y₀,r₁) nằm bên trái và bên dưới đường IS. Tại điểm E₁: với lãi suất r, thì sản lượng cân bằng là Y₁. Nhưng tại điểm H với lãi suất r₁ mà sản lượng Y₀ thấp hơn sản lượng cân bằng Y₁ thể hiện tổng cung nhỏ hơn tổng cầu, hàng hóa thiếu hụt. Các doanh nghiệp phải tăng sản lượng cho đến khi bằng Y₁. Như vậy nền kinh tế sẽ di chuyển từ điểm H đến điểm \(E_1 \in IS\).

Tương tự tại điểm K(Y₁,r₀) nằm bên phải và bên trên đường IS, thị trường hàng hóa thế nào? Tại điểm E₀: với lãi suất r₀ sản lượng cân bằng là Y₀. Nhưng tại điểm K với lãi suất r₀ thì sản lượng Y₁ cao hơn sản lượng cân bằng Y₀, thể hiện tổng cung lớn hơn tổng cầu, hàng hóa dư thừa. Các DN phải giảm sản lượng cho đến khi bằng Y₀; nền kinh tế sẽ di chuyển từ điểm K đến điểm \(E_0 \in IS\).

• Đường IS mô tả sản lượng cân bằng trên thị trường hàng hóa phụ thuộc vào lãi suất trên thị trưòng tiền tệ. Do đó để xây dựng phương trình đường IS, giải phương trình cân bằng sản lượng theo biến lãi suất r:

\(AS = AD\)

\(Y = Ao + Am.Y + I^r_m.r\)

\(Y = \frac{1}{1-Am}(A_0 + I^r_m.r)\)

Với      \(k = \frac{1}{1-Am} > 0\)

\(Y = k(Ao + I^r_m.r)\)

\(Y = k.Ao + k.I^r_m.r\)                                        (2.6)

Vì \(I^r_m < 0 \implies k.I^r_m <0\)

Do đó đường IS là đường thẳng dốc xuống vì có độ dốc là hằng số âm.

Ví dụ 1: Nền kinh tế được mô tả qua các hàm sau:

C = 100 + 0,8.Yd

I = 240 + 0,16.Y -80.r

G= 500

T = 50 +0,2.Y

X = 210

M = 50 +0,2.Y

AD =C+I+G+X-M

AD = 960+0,6.Y-80.r

Phương trình đường IS :

AS = AD

Y = 960 +0,6.Y -80.r

Y = 2.400 -200.r

Độ dốc của đường IS:

Đường IS thường dốc xuống về bền phải, thể hiện mối quan hệ nghịch biến giữa lãi suất và sản lượng cân bằng; nghĩa là khi lãi suất giảm xuống, để cho thị trường hàng hóa tiếp tục cân bằng thì sản lượng phải tăng lên và ngược lại.

Độ dốc đường IS phụ thuộc vào số nhân tổng cầu (k) và chủ yếu vào độ nhạy cảm của cầu đầu tư theo lãi suất( I^r_m):

• Khi đầu tư hoàn toàn không phụ thuộc vào lãi suất (I^r_m= 0): cho dù r thay đổi thế nào thì đầu tư cũng không đổi, tổng cầu không đổi nên sản lượng cân bằng cũng không đổi, đường IS sẽ thẳng đứng (đồ thị 6.2c, d) và có dạng Y = k.Ao

• Nếu đầu tư ít nhạy cảm với lãi suất (Irm nhỏ): khi r thay đổi nhiều, nhưng đầu tư thay đổi một lượng nhỏ, AD thay đổi ít do đó Y thay đổi ít, đường IS rất dốc.
• Nếu đầu tư rất nhạy cảm với lãi suất (Irm lớn): một sự thay đổi nhỏ trong lãi suất làm I thay đổi một lượng lớn, AD và Y thay đổi nhiều, đường IS lài.
• Nếu đầu tư hoàn toàn nhạy cảm với lãi suất (\(I^r_m = \infty\)): đường IS sẽ nằm ngang ( đồ thị 6.2.e, f)

• Khi r không đổi, các yếu tố khác thay đổi làm dịch chuyển đường AD, do đó sẽ làm dịch chuyển đường IS.

Nếu các thành phần kinh tế tư nhân lạc quan về nền kinh tế, thì tiêu dùng, đầu tư sẽ tăng, hoặc xuất khẩu ròng (NX) tăng lên hay chính phủ áp dụng chính sách tài khoá mở rộng (tăng chi tiêu...), thì tổng cầu sẽ tăng, đường AD dịch chuyển lên trên, sản lượng cân bằng tăng ở mọi mức lãi suất so với trước, đường IS sẽ dịch chuyển sang phải (hình 6.3)

Trên đồ thị 6.3a & 6.3b: Tại lãi suất r = r₀:

• Nếu tổng cầu tự định ban đầu A₀, đường tổng cầu là AD₀ và sản lượng cân bằng là Y₀ tương ứng với điểm E₀(Y₀,r₀) trên đường IS(A₀).
• Sau đó, nếu tổng cầu tự định tăng (\(\Delta A_0 >0\)), tổng cầu tự định mới là \(A_1 = A_0 + \Delta A_0\), làm dịch chuyển đường AD₀ lên trên là AD₁. Điểm cân bằng mới là E₁ với sản lượng cân bằng mới là Y₁, tương ứng ta có điểm E1(Y1,r0) trên đường IS₁(A1).