Soạn bài Xin lập khoa luật của Nguyễn Trường Tộ

• Tầm nhìn xa rộng và tiến bộ về vai trò của luật pháp đối với việc đảm bảo và phát triển của nhà nước pháp quyền và xã hội tuân thủ pháp luật.
• Nghệ thuật lập luân chặt chẽ, kín kẽ, thuyết phục lí tình và tấm lòng trung thực của tác giả đối với dân, với nước.

Câu 1: Theo Nguyễn Trường Tộ, luật bao gồm những lĩnh vực nào? Ông đã giới thiệu việc thực hành luật pháp ở các nước phương Tây ra sao?

• Theo Nguyễn Trường Tộ, luật bao gồm lĩnh vực: "kỉ cương, uy quyền, chính lệnh của quốc gia, trong đó tam cương ngũ thường cho đến việc hành chính của sáu bộ đều đầy đủ"
• Ông đã giới thiệu việc thực hành luật pháp ở các nước phương Tây:
  • Người trực tiếp xử các vụ kiện tụng chỉ được thăng cấp chứ không bao giờ bị giáng chức (ngay cả nhà vua cũng không thể giáng chứng họ được).
  • Nhưng tội ngũ hình cũng đều do người làm ở bộ hình xét xử chứ vua không được đoán phạt theo ý mình.
• Mục đích :
  • Giúp người bộ hình có điều kiện thực hiện luật pháp một cách nghiêm minh, không bị ràng buộc.
  • Để dân chúng thấy rõ đạo công bằng.

⇒ Luật pháp rất công bằng, nghiêm minh. Không có ai, kể cả vua chúa đứng ngoài đứng trên luật pháp. Nhà nước tồn tại, vận hành và phát triển bằng luật.

Câu 2: Tác giả chủ trương vua, quan và dân phải có thái độ như thế nào trước luật? Vì sao ông lại chủ trương như vậy?

• Tác giả chủ trương vua, quan và dân phải có thái độ trước luật: 
• Theo Nguyễn Trường Tộ, kỉ cương, uy quyền, chính lệnh để duy trì sự tồn tại của đất nước. Vì vậy, tác giả khẳng định: "Bất luận quan hay dân mọi người đểu phải học luật nước", "quan dùng luật để trị dân, dân theo luật mà giữ gìn"
• Bất luận quan hay dân đều phải học luật.
  • Ai học luật giỏi sẽ được làm quan.
  • Quan dùng luật để trị, dân theo luật mà giữ gìn.
  • Bất cứ một hình phạt nào trong nước đều không vượt quan ngoài luật.
• ông lại chủ trương như vậy vì: luật đã bao trùm lên tất cả. Nếu đất nước không có các bộ luật thì làm sao giữ được kỉ cương phép nước. Từ quan cho đến thứ dân đều phải hiểu và làm theo luật. Xưa đã đúng, nay càng thấy đúng và thấm thía hơn.

Câu 3: Theo Nguyễn Trường Tộ, Nho học truyền thống có tôn trọng pháp luật không?

• Theo Nguyễn Trường Tộ, Nho học truyền thống không tôn trọng pháp luật:
• Nho học đề cao“trung hiếu”, “lễ nghĩa” nhưng sách Nho chỉ đề suông trên giấy, không thực hiện được thưởng phạt nghiêm minh. Tác giả dẫn chứng lời Khổng Tử : “Ta chưa thấy ai nhận lỗi mình mà biết tự trách phạt”. → Cần có luật để đạo làm người kia thành hiện thực.
• Các tư tưởng của Nho giáo có thể khiến cho việc học tập của mọi người bị cản trở.

Câu 4: Tác giả quan niệm như thế nào về mối quan hệ giữa đạo đức và luật pháp?

• Tác giả quan niệm về mối quan hệ giữa đạo đức và luật pháp: luật pháp và đạo đức gắn bó chặt chẽ với nhau.
  • Làm trái luật là có tội, giữ đúng luật là đúng.
  • Nếu tận dụng cái lẽ công bằng ở trong luật thì chính là có đạo đức, trọn vẹn đạo làm người.

Câu 5: Việc nhắc đến Khổng Tử và khái niệm đạo đức, văn chương có tác dụng gì đối với nghệ thuật biện luận trong đoạn trích?

• Việc nhắc đến Khổng Tử và khái niệm đạo đức, văn chương có tác dụng đối với nghệ thuật biện luận trong đoạn trích:
  • Trích dẫn lời của Khổng Tử: "Ta chưa hề thấy ai nhận được lỗi mình mà biết tự trách phạt", "Chép những lời nói suông chẳng bằng thân hành ra làm việc" đã gây tác động trực tiếp đến tư duy và tâm lí của các nhà nho - vốn là những người noi theo gương của thánh Khổng. Và chính Khổng Tử đã nhận ra cái hạn chế, chủ quan và không tưởng của giáo lí, đạo đức, nghệ thuật, nếu không có luật pháp làm nền tảng, như vậy thông qua lời trích dẫn của Khổng Tử, tác giả đã gây nên tác động sâu sắc để họ nhận thức rõ vấn đề quan trọng của pháp luật. Đây chính là biện pháp lập luận "gậy ông đập lưng ông".

 Ngoài ra, các em có thể tham khảo thêm bài giảng Xin lập khoa luật để nắm vững hơn các kiến thức cần thiết trước khi đến lớp.