Soạn bài Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân

• Ngôn ngữ là tài sản chung của cả xã hội (các phương diện biểu hiện)
• Lời nói là sản phẩm riêng của cá nhân (các phương diện biểu hiện)

Câu 1: Trong hai câu thơ dưới đây, từ thôi in đậm đã được tác giả sử dụng với nghĩa như thế nào?

Bác Dương thôi đã thôi rồi,

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.

(Nguyễn Khuyến, Khóc Dương Khuê)

Từ "thôi" :

• Nghĩa gốc: Chấm dứt , kết thúc một hoạt động nào đó
• Từ thôi in đậm đã được tác giả dùng với nghĩa mới: chấm dứt, kết thúc một cuộc đời → đã mất - đã chết

⇒ Cách dùng này là sự sáng tạo nghĩa mới cho từ thôi. Đây là cách nói giảm nói tránh thể hiện rõ dấu ấn cá nhân của Nguyễn Khuyến.

Câu 2: Nhận xét về cách sắp đặt từ ngữ trong hai câu thơ sau. Cách sắp đặt như thế tạo được hiệu quả giao tiếp như thế nào?

Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám,

Đân toạc chân mây, đá mấy hòn.

(Hồ Xuân Hương, Tự tình - bài II)

• Cách sắp đặt trật tự từ ngữ và phối hợp từ ngữ trong hai câu thơ của bài Tự Tình thể hiện nét sáng tạo và độc đáo rất riêng của bà.
• Ở đây có sự đảo trật tự từ: danh từ trung tâm đứng trước định ngữ + danh từ chỉ loại (rêu từng đám, đá mấy hòn); đảo trật tự cú pháp: vị ngữ đứng trước chủ ngữ (xiên ngang..., đâm toạc...)

⇒ Sự sắp xếp này làm cho bức tranh thiên nhiên hiện lên sống động, đầy cá tính. Cách này vừa tạo âm hưởng mạnh vừa tô đậm hình tượng thơ vừa thể hiện nổi bật tâm trạng của nhân vật trữ tình, vừa thể hiện cá tính của Hồ Xuân Hương.

Câu 3: Tìm thêm những ví dụ thể hiện được quan hệ giữa cái chung và cái riêng như quan hệ giữa ngôn ngữ chung của xã hội và lời nói riêng của cá nhân

• Học sinh có thể tìm và phân tích để thấy được quan hệ giữa cái chung và cái riêng như quan hệ giữa ngôn ngữ chung của xã hội và lời nói riêng của cá nhân. Dưới đây là một vài gợi ý cho học sinh tham khảo.
• Ví dụ:
  • Mối quan hệ giữa giống loài và từng cá thể:  mối quan hệ giữa loài cá và cá Kiếm, mối quan hệ giữa loài chim và chim Họa Mi, mối quan hệ giữa hoa Sao tím và loài hoa.....
  • Mối quan hệ giữa mô hình thiết kế chung với sản phẩm cụ thể được tạo ra: Kiểu áo sơ mi là cơ sở chung cho những cái áo cụ thể ( có thể khác biệt nhau về màu sắc và chất liệu...)

Câu 1: Hãy cho biết vì sao phải đề ra yêu cầu học nói trong câu tục ngữ Học ăn học nói học gói học mở. Theo anh (chị), nội dung học nói bao gồm những gì?

• Mọi hành vi có tính xã hội, con người đều cần phải học. Ngay cả ăn, vốn là một hành vi sinh học, nhưng trong đời sống xã hội, ta cũng phải học : học ăn (chẳng hạn : Ăn xem nồi, ngồi xem hướng – tục ngữ)
• Hành vi sử dụng ngôn ngữ là hành vi hoàn toàn mang tính xã hội, ta càng phải học : học nói (hiểu rộng ra bao gồm cả học viết). Đó là học ngôn ngữ chung và cũng là học cách trau dồi lời nói cá nhân, như đã nêu ở Bài tập 1 trên đây.

Câu 2: Cho biết ý kiến của anh (chị) về nội dung của các câu tục ngữ, ca dao sau đây:

Chim khôn kêu tiếng rảnh rang

Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe.

Người thanh tiếng nói cũng thanh

Chuông kêu khẽ đánh bên vành cũng kêu.

Đất xấu trồng cây khẳng khiu

Những người thô tục nói điều phàm phu.

• Câu ca dao khuyên chúng ta phải có những lời ăn tiếng nói trong cuộc sống phù hợp, đúng mực không vượt quá giới hạn ngôn từ giao tiếp. Sử dụng đúng phong cách ngôn ngữ trong từng trường hợp.

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân để nắm vững hơn kiến thức và chuẩn bị bài tốt hơn!

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em. 

• Luyện tập bài Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân

  trả lời các câu hỏi trong bài: từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân(cả 2 bài)