Soạn bài Thực hành chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận

• Khi lập luận trong văn nghị luận nên lưu ý:
  • Xác định rõ luận điểm cần trình bày: luận điểm phải phù hợp với đối tượng nghị luận, phải thể hiện được bản chất của đối tượng cần bàn.
  • Dùng phương tiên ngôn ngữ phù hợp: câu văn, từ ngữ rõ ràng, chính xác để điễn đạt đúng nội dung cần trình bày.
  • Có nhiều cách trình bày và cách sắp xếp luận điểm trong đoạn văn nhưng luôn phải chú ý đến tính lôgic, nhất quán của các luận điểm, luận cứ.

Phát hiện phân tích và sửa lại các lỗi lập luận trong đoạn văn sau:

a. Giá trị quan trọng nhất của văn học dân gian là giá trị nhận thức. Văn học dân gian chứa đựng một lượng kiến thức khổng lồ, phong phú về tự nhiên và đời sống xã hội. Những câu tục ngữ, ca dao vừa cung cấp cho chúng ta những hiểu biết, những kinh nghiệm sống, vừa tác động mạnh mẽ đến tâm hồn con người. Ví dụ như câu: “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa – bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” là một cách dự báo thời tiết của nhân dân ta.

• Lỗi: Luận cứ không đầy đủ. Đề tài nói về văn học dân gian, phần triển khai luận cứ chỉ chỉ đề cập một vấn đề hẹp là ca dao, tục ngữ.
• Sửa lại:
  • Bổ sung luận cứ về giá trị nhận thức của văn học dân gian trong truyện cổ, ca dao tục ngữ...
  • Sắp xếp luận cứ theo hệ thống.

→ Giá trị quan trọng nhất của văn học dân gian là giá trị nhận thức. Văn học dân gian chứa đựng một lượng kiến thức khổng lồ, phong phú về tự nhiên và đời sống xã hội. Truyện cổ tích giúp chúng ta hiểu cuộc đấu tranh không khoan nhượng giữa cái thiện và cái ác, tâm hồn hướng thiện của nhân dân. Ca dao dân ca bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước, gia đình “Anh đi anh nhớ quê nhà -Nhớ canh rau muống, nhớ cà dầm tương”. Tục ngữ lại phổ biến những kinh nghiệm qua phán đoán từ thực tiễn “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa – bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”.

b. Người thanh niên trong truyện ngắn lặng lẽ của Nguyễn Thành Long không chỉ say mê công việc, lạc quan, yêu đời mà còn rất thèm người. Anh thèm người tới mức đã tự tay lăn một cây to chặn ngang giữa đường để được gặp mặt và trò chuyện với đoàn khách lên Sa Pa dù chỉ là một vài phút. Chính cái sự thèm người ấy đã làm cho ta phần nào hiểu thêm về tính cách của anh. Anh sống lặng lẽ một mình, làm một công việc thầm lặng nhưng không có nghĩa là anh chán ghét cuộc đời. Anh vẫn yêu đời, vẫn yêu người. Đó là biểu hiện rõ nét nhất của tinh thần lạc quan.

• Lỗi:
  • Luận cứ không chặt chẽ, thiếu logic.
  • Nội dung câu kết không phù hợp với các câu trên.
• Sửa lại:
  • Sửa luận cứ dẫn chứng sai.
  • Sửa luận điểm 1 thành: “Người thanh niên trong lặng lẽ Sa Pa không chỉ say mê công việc mà còn tha thiết yêu đời, yêu người.”

→ Người thanh niên trong truyện ngắn lặng lẽ của Nguyễn Thành Long không chỉ say mê công việc mà còn thiết tha yêu đời, yêu người. Anh rất thèm người. Anh thèm người tới mức đã tự tay lăn một cây to chặn ngang giữa đường để được gặp mặt và trò chuyện với đoàn khách lên Sa Pa dù chỉ là một vài phút. Chính cái sự thèm người ấy đã làm cho ta phần nào hiểu thêm về tính cách của anh. Anh sống lặng lẽ một mình, làm một công việc thầm lặng nhưng không có nghĩa là anh chán ghét cuộc đời. Anh vẫn yêu đời, vẫn yêu người.

c. Truyện ngắn Vợ nhặt của Kim Lân đã cho thấy sức mạnh của tình người trong hoàn cảnh khó khăn của cuộc sống. Nhờ có mấy bát bánh đúc mà người đàn bà trở thành vợ của Tràng. Cũng chính vì đói mà họ nương tựa vào nhau, chia sẻ với nhau giữa lúc hoạn nạn. Đó chính là biểu hiện của giá trị nhân đạo trong tác phẩm.

• Lỗi: Luận cứ sơ lược, chưa trình bày được những khía cạnh liên quan đến chi tiết Tràng nhặt được vợ đã đi đến kết luận chung về giá trị nhân đạo.
• Sửa lại:
  • Bỏ câu 2.
  • Câu 3 đổi thành “Trong cái đói gay gắt họ vẫn biết nương tựa vào nhau”.

→ Truyện ngắn vợ nhặt của Kim Lân đã cho thấy sức mạnh của tình người trong hoàn cảnh khó khăn của cuộc sống. Trong cái đói gay gắt họ vẫn biết nương tựa vào nhau. Đó chính là biểu hiện của giá trị nhân đạo trong tác phẩm.

d. Nếu ai đã từng ra biển thì hẳn phải cảm nhận vẻ đẹp kì diệu và sức mạnh của những con sóng biển miên man vỗ bờ. Những con sóng luôn biến đổi khôn lường, lúc thì êm ả, dịu dàng, lúc lại sôi sục, dữ dội. Và những con sóng ấy dường như không biết mệt. Sóng từ đâu đến và đi đâu, về đâu? Chính vì thế, Xuân Quỳnh đã ví tình yêu của mình như những con sóng “Dữ dội và dịu êm – ồn ào và lặng lẽ”. Chính Xuân Quỳnh đã hoá thân vào những con sóng để nói lên tình yêu của mình.

• Lỗi:
  • Luận cứ lan man, xa rời vấn đề.
  • Nội dung luận cứ không liên quan với nhau.
• Sửa lại: Bỏ câu 3, 4

→ Nếu ai đã từng ra biển thì hẳn phải cảm nhận vẻ đẹp kì diệu và sức mạnh của những con sóng biển miên man vỗ bờ. Những con sóng luôn biến đổi khôn lường, lúc thì êm ả, dịu dàng, lúc lại sôi sục, dữ dội. Chính vì thế, Xuân Quỳnh đã ví tình yêu của mình như những con sóng “Dữ dội và dịu êm – ồn ào và lặng lẽ”. Xuân Quỳnh đã hoá thân vào những con sóng để nói lên tình yêu của mình.

e. Lòng thương người của Nguyễn Du bao trùm lên tòan bộ tác phẩm Truyện Kiều. Đoạn trích nào trong sách giáo khoa ông cũng nâng cao phẩm giá con người. Kiều thương cha bị đòn mà phải bán mình. Điều này khiến chúng ta thấy rõ hơn cuộc sống hồng nhan của Kiều. Ông thương xót Kiều vì Kiều chịu bao nhiêu tai hoạ. Ta càng hiểu thế nào là hồng nhan bạc mệnh.

• Lỗi:
  • Luận cứ thiếu logic, quan hệ giữa các luận cứ không chặt chẽ, không phù hợp, không có các dẫn chứng đầy đủ để làm rõ luận điểm được nêu.
  • Kết luận không phù hợp với nội dung của luận điểm.
• Sửa lại:
  • Sửa lại luận cứ không phù hợp.
  • Bổ sung thêm các luận cứ mới để làm rõ cho luận điểm hơn.
  • Bỏ câu kết.

→ Lòng thư­ơng ng­ười của Nguyễn Du bao trùm lên toàn bộ tác phẩm “Truyện Kiều”. Đoạn trích nào của truyện cũng đều thể hiện tấm lòng ấy của Nguyễn Du. Ông th­ương nàng Kiều phải bán mình chuộc tội cho cha và em. Ông xót xa khi Kiều phải “Thanh y hai l­ợt, thanh lâu hai lần”. Ông cảm thông chia sẻ với Kiều. Ta càng hiểu vì sao “Truyện Kiều” đạt tới đỉnh cao của chủ nghĩa nhân đạo.

f. Cây xà nu là một loài cây họ thông mọc rất nhiều trong những khu rừng ở Tây Nguyên. Xà nu là một loại cây gỗ quý và đặc biệt có sức sống rất mãnh liệt. Nói đến cây xà nu là ta hình dung con người Tây Nguyên với phẩm chất anh dũng, quật cường. Rừng xà nu là biểu tượng cho người dân Xô Man. Hình ảnh những thế hệ cây xà nu cũng gợi lên sự tiếp nối của thế hệ những người dân Xô Man: “có những cây con vừa lớn ngang tầm ngực người lại bị đại bác chặt đứt làm đôi…nhưng cũng có những cây vượt lên được cao hơn đầu người, cành lá sum suê như những con chim đã đủ lông mao, lông vũ".

• Lỗi: Luận cứ được nêu làm tiền đề dẫn nhập cho luận điểm chính rườm rà, lan man, không có vai trò làm nổi bật vấn đề.
• Sửa lại:
  • Bỏ luận cứ: “Nói đến cây xà nu...quật cường”.
  • Sửa lại luận cứ: “Hình ảnh những thế hệ… lông mao, lông vũ” cho phù hợp với cách lập luận.

→ Cây xà nu là một loài cây họ thông mọc rất nhiều trong những khu rừng ở Tây Nguyên. Xà nu là một loại cây gỗ quý và đặc biệt có sức sống rất mãnh liệt. Rừng xà nu là biểu tượng cho người dân Xô Man. Hình ảnh những thế hệ cây xà nu gợi lên sự nối tiếp của thế hệ người dân nơi đây trong cuộc kháng chiến không cân sức với kẻ thù hung bạo là đế quốc Mĩ.

g. Chính vì ra đời từ rất sớm nên văn học dân gian có giá trị bảo tồn và nuôi dưỡng tâm hồn nhân dân. Các tác phẩm văn học dân gian đều hướng con người tới cái “chân, thiện, mĩ”. Không một ai là không biết đến truyện cổ tích Tấm Cám. Cuộc đấu tranh của cô Tấm với mẹ con Cám cũng chính là cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác. Và tất nhiên chiến thắng sẽ thuộc về cái thiện. Văn học dân gian còn là kho tàng về nghệ thuật:

                      “Thân em như trái bần trôi

                  Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu”.

Với phép so sánh đặc sắc, câu ca dao là lời hát về thân phận éo le, khổ cực của người phụ nữ trong xã hội xưa. Với những giá trị ấy văn học dân gian là bộ phận của văn học Việt Nam và là nền tảng của văn học viết.

• Lỗi:
  • Luận điểm không rõ ràng.
  • Luận cứ không có tính hệ thống.
  • Kết luận không phù hợp với luận điểm.
• Sửa lại:
  • Sửa luận điểm đầu tiên thành: “Văn học dân gian có giá trị nuôi dưỡng tâm hồn con người”.
  • Thay đổi cách diễn đạt ở luận cứ để phù hợp với luận điểm.

→ Văn học dân gian có giá trị nuôi dưỡng tâm hồn con người. Các tác phẩm của văn học dân gian đều hướng con người tới cái “chân, thiện, mĩ”.  Cô Tấm phải chết đi sống laị nhiều lần để cuối cùng trở lại làm người, giết kẻ thù, giành lại hạnh phúc. Thạch Sanh cũng là hiện thân của người lao động giỏi, dũng cảm và chân thật, bị mẹ con Lý Thông gian tham độc ác đánh lừa, nhưng cuối cùng chàng vẫn được làm phò mã, nối ngôi vua.

 Những câu ca dao ru hồn ta bằng tình yêu quê hương đất nước và gắn bó với con người, biết ơn tổ tiên, ông cha, biết rèn mình góp phần nuôi dưỡng tâm hồn con người.

Văn học dân gian còn tiêu biểu cho nhiều phong cách nghệ thuật, đặt nền móng cho văn học viết. Nhà văn học gì ở truyện cổ tích, nhà thơ học gì ở ca dao. Phải chăng đó là học về cốt truyện, bố cục truyện, những tình tiết, sự kiện, tình huống gây cho người đọc người nghe sự hứng thú. Cách so sánh ẩn dụ, nhân hoá…của ca dao là những bài học sáng giá cho những nhà thơ và cả với ai “Trót nợ vì thơ phải chuốt lời”.

Ngoài ra, các em có thể tham khảo bài giảng Thực hành chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận để nắm vững kiến thức bài học hơn.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.