Soạn bài Thơ Hai-kư của Ba-sô

2.1. Soạn bài tóm tắt

Câu 1: Tình cảm thân thiết của nhà thơ với thành phố Ê-đô và nỗi niềm hoài cảm về Kinh đô Ki-ô-tô đẹp đẽ đầy kỉ niệm được thể hiện qua các bài thơ 1 và 2 như thế nào?

• Bài 1: Ba-sô quê ở Mi-ê. Ông dời lên Ê-đô ở được mười năm mới về thăm lại quê. Ở Ê-đô, ông rất nhớ quê nhưng khi về quê rồi thì ông lại nhớ Ê-đô, thấy Ê-đô thân thiết như quê hương mình. Bài thơ thể hiện tình yêu, sự gắn bó sâu nặng với mảnh đất nơi mình sống.
• Bài 2: Tiếng chim Đỗ quyên được tác giả nghe được khi quay trở lại Ki-ô-tô sau hai mươi năm xa cách. Tiếng chim gợi nhớ đến một Ki-ô-tô của quá khứ nay đã xa. Sự tiếc đó có được là nhờ tiếng chim buồn thê thiết kia đồng vọng hay là tiếng lòng của tác giả.

Câu 2: Tình cảm của tác giả đối với mẹ, với một em bé bị bỏ rơi thể hiện trong các bài 3, 4 như thế nào? Hình ảnh trong các bài thơ đó mơ hồ, mờ ảo ra sao?

• Bài 3: Tình cảm của tác giả đối với mẹ khi mẹ qua đời: sự xót thương, đau đớn. Hình ảnh “làn sương thu” mơ hồ là để chỉ cho giọt lệ như sương hay mái tóc mẹ như sương, cuộc đời như hạt sương ngắn ngủi vô thường. Sương-tóc-lệ tan hòa, tạo nên hình tượng thơ mờ ảo, đa nghĩa.
• Bài 4: Bài thơ gợi lên sự thực nhói đau ở Nhật Bản ngày xưa: sự mất mùa, đói kém, nhà không có đủ ăn nên phải bỏ con vào rừng hoặc giết bỏ. Bởi vậy mà khi nghe tiếng vượn hú, Ba-sô đã liên tưởng đến tiếng khóc của trẻ con.

Câu 3: Qua bài 5, anh (chị) cảm nhận được vẻ đẹp gì trong tâm hồn nhà thơ?

• Ba-sô là một nhà thơ có tâm hồn tinh tế, nhạy cảm và luôn cảm thương trước những số phận bé nhỏ, nghèo túng.

Câu 4: Mối tương giao giữa các sự vật hiện tượng trong vũ trụ được thể hiện như thế nào trong các bài 6, 7? Hình tượng thơ đẹp, thú vị ở chỗ nào?

• Bài 6: Miêu tả mùa hoa anh đào nở, cũng là mùa xuân, những cánh hoa anh đào bay xuống làm mặt hồ gợn sóng.
• Bài 7: Trong cái im lặng, tiếng ve kêu lên và tiếng rền rĩ của ve đã thấm vào hang đá.

Câu 5: Khát vọng được sống, được tiếp tục lãng du của Ba-sô được hiện lên như thế nào trong bài 8?

• Khát vọng sống được thể hiện khi tác giả viết bài thơ này trong hoàn cảnh già yếu và sắp giã từ cuộc sống.
• Cuộc đời Ba-sô gắn liền với hình ảnh của những chuyến du hành, lang thang.

Câu 6: Tìm “quý ngữ” và cảm thức thẩm mĩ về cái vắng lặng, Đơn sơ, U huyền trong các bài 6, 7, 8.

• Bài 1:
  • Quý ngữ: Mùa sương – mùa thu
  • Nội dung: Đất khách, đất lạ hóa thành quê hương khi đã có thời gian sống, gắn bó và xa cách.
• Bài 2:
  • Quý ngữ: Chim Đỗ quyên – mùa hè
  • Nội dung: Tiếng chin hót gợi nhớ đến kinh đô ngày xưa với những kỉ niệm đã qua.
• Bài 3:
  • Quý ngữ: Làn sương thu – mùa thu
  • Nội dung: Cuộc đời ngắn ngủi, mong manh như làn sương hay dòng nước mắt của người con đối với mẹ.
• Bài 4:
  • Quý ngữ: Gió mùa thu – mùa thu
  • Nội dung: Sự đau xót trước thực tại khốc liệt của đất nước Nhật Bản.
• Bài 5:
  • Quý ngữ: mưa đông – mùa đông
  • Nội dung: Sự đau xót đối với những con người nghèo khổ.
• Bài 6:
  • Quý ngữ: Hoa đào – mùa xuân
  • Nội dung: Hoa đào rụng lả tả như mây hoa rơi xuống làm mặt hồ gợn sóng.
• Bài 7:
  • Quý ngữ: Tiếng ve – mùa hè
  • Nội dung: Tiếng ve rền rĩ như thấm vào trong lòng đá.
• Bài 8:
  • Quý ngữ: Những cánh đồng hoang vu – mùa thu
  • Nội dung: Hình ảnh hiu quạnh của tuổi già xế bóng.

3. Soạn bài Thơ Hai-cư chương trình nâng cao

I. MA-SU-Ô BA-SÔ

Bài 1

Câu 1: Hình ảnh “cành khô”, “chim quạ” có liên quan gì đến cảm nhận “chiều thu”?

• Cả ba sự vật: con quạ, cành cây khô, chiều thu đã có sự đối lập tạo nên một khung cảnh thật ảm đạm. Những hình ảnh này dễ gợi liên tưởng đến tuổi già.

Câu 2: Tác giả đã dùng cách nào để tạo ra tính hàm xúc cho bài thơ?

• Hình ảnh con quạ đậu trên cành cây khô trụi lá và một buổi chiều thu đã cuốn hút con người vào cõi mông lung tàn tạ. Mặt khác, bài thơ không chỉ là nỗi buồn mà còn là sự tương phản giữa màu đen của con quạ bé xíu với màu của nền trời buổi chiều, con người cảm thấy nhỏ bé trước không gian rộng lớn bao la.

Bài 2

Câu 1: Hoa anh đào ở đây tượng trưng cho điều gì?

• Hoa anh đào tượng trung cho mùa xuân, cho cái đẹp của thiên nhiên, một cái đẹp mong manh.

Câu 2: Việc nhà thơ không xác định được rõ tiếng chuông từ đền nào gợi lên cảm xúc gì?

• Việc nhà thơ không xác định rõ tiếng chuông từ đền nào gợi lên không khí trầm mặc của một buổi chiểu xuân yên ả.

Bài 3

Câu 1: Theo anh (chị), vì sao nhà thơ lại đặt những âm thanh “Cây chuối trong gió thu” và “tiếng mưa rơi tí tách vào chậu” cạnh nhau để thể hiện “tiếng đêm”?

• Nhà thơ đã đặt những âm thanh này lại với nhau để gợi lên hình ảnh đơn sơ của người cư sĩ trước thiên nhiên lạnh lẽo, tịch mịch trong đêm thu.

Câu 2: Nhà thơ cảm nhận đêm khuya bằng giác quan nào? Phân tích sự tinh tế của giác quan thi sĩ?

• Tác phẩm là bức tranh về một đêm thu được tác giả cảm nhận chủ yếu bằng thính giác: tiếng gió, tiếng tí tách của giọt mưa.
• Bức tranh đêm thu đã hòa nhập vào niềm cô tịch của nhà thơ. Đó là niềm cô tịch của một con người tha thiết tìm về thế giới tịch mịch, vắng lặng của tự nhiên, mong tìm thấy cái “tính bản thiện” của mình trên con đường tu tâm.

II. YÔ-SA BU-SON

Câu 1: Bài 1: “Tiếng thác chảy” tượng trưng cho điều gì? “Tiếng thác chảy”, “lá non” trong các câu 2, 3 có quan hệ với nhau như thế nào? Tìm hiểu ý nghĩa của bài thơ?

• “Tiếng thác chảy” gợi ra hình ảnh của núi.
• “Tiếng thác chảy”, “lá non” trong các câu 2, 3 có mối liên hệ: là hiện thân của cái động (lá) và cái tĩnh (núi). Sự hòa hợp giữa cái động và cái tĩnh mở ra một bức tranh thiên nhiên với sự sống đang bừng dậy sau những trận mưa xuân.
• Ý nghĩa của bài thơ: Chứa đựng cảm nhận về lẽ vô thường trước những biến đổi của cuộc sống.

Câu 2: Bài 2: Anh (chị) hiểu gì về hình ảnh “áo tơi” và “ô”?

• Hình ảnh ẩn dụ “áo tơi” chỉ người con trai và “ô” chỉ người con gái.
• Bài thơ tả cảnh đôi tình nhân sánh bước bên nhau dưới mưa xuân.

Câu 3: Tìm hiểu mối quan hệ giữa câu thơ đầu với hai câu thơ sau. Qua mối quan hệ đó, nhà thơ muốn nói điều gì?

• Bài thơ mở ra một bức tranh xuân sặc sỡ với hình ảnh của một lầu son cùng những cô kĩ nữ.
• Qua đó nhà thơ muốn nói: nếu như cây cối tích tụ nhựa để bừng sắc hoa vào mùa xuân thì các cô kĩ nữ sau một thời gian dài bị cấm rời khỏi nơi ở đã được tưng bừng, duyên dáng trong những bộ ki-mô-nô cùng những chiếc đai lưng sực sỡ.

Câu 4: Qua các bài thơ của Ba-sô và Bu-son đã học, anh (chị) hãy rút ra một số đặc điểm chung của thơ hai-cư?

• Thơ hai-cư rất ngắn, cô đọng, hàm súc.
• Một bài thơ chỉ có 3 câu (câu 1 và câu 3 có năm âm tiết, câu 2 có bảy âm tiết), không có dấu câu.
• Thơ hai-cư thường phản ánh vẻ đẹp thiên nhiên và tâm trạng con người trước thiên nhiên.