Soạn bài Lời văn, đoạn văn tự sự

• Lời văn giới thiệu nhân vật có thể giới thiệu tên, họ, lai lịch, quan hệ, tính tình, tài năng, ý nghĩa của nhân vật.
• Thường dùng từ: "Là", "có" và những ngôi kể khác nhau

• Hình thức lời văn kể việc là kể các hành động, việc làm, kết quả và sự thay đổi do các hành động ấy đem lại.

• Đoạn văn phải có ý chính được diễn đạt bằng một câu gọi là câu chủ đề.
• Các câu khác trong đoạn văn
  • Diễn đạt ý phụ dẫn đến ý chính
  • Giải thích cho ý chính
  • Làm nổi bật ý chính

Câu 1. Các câu văn đã giới thiệu nhân vật như thế nào? 

• Trong hai đoạn văn mẫu trong SGK, các câu văn đã giới thiệu được nhân vật
  • Đoạn (1)
    • Hùng Vương: có con gái yêu là Mỵ Nương.
    • Mỵ Nương: con vua, đẹp người đẹp nết, được vua yêu.
  • Đoạn (2)
    • Sơn Tinh: ở Tản Viên, được mọi người gọi Sơn Tinh.
    • Thủy Tinh: ở biển, được mọi người gọi là Thủy Tinh.

• Trong cả hai đoạn văn, lời giới thiệu đều có hàm ý ca ngợi.

  • Các đặc điểm của nhân vật được giới thiệu phù hợp với chủ đề của truyện, dự báo những diễn biến tiếp theo của câu chuyện

    • Vẻ đẹp của Mị Nương

    • Nguyện vọng kén rể của Vua Hùng

    • Tài năng của Sơn Tinh và Thuỷ Tinh

Câu 2. Câu văn giới thiệu sau đây thường dùng những từ, cụm từ gì?

• Câu văn dùng các từ và cụm từ:
  • Dùng từ: "là", "có" để giới thiệu nhân vật.
  • Cụm từ (ngôi thứ 3): "Người ta gọi chàng là..."

⇒ Đây là hình thức câu văn hay gặp trong lời kể giới thiệu nhân vật.

Câu 1. Đoạn văn trên đã dùng những từ gì để giới thiệu những hành động của nhân vật?

• Đoạn văn dùng nhiều động từ để kể hành động của nhân vật Thuỷ Tinh: "đến", "nổi giận", "đuổi theo", "hô mưa", "gọi gió", "dâng nước", "đánh",...

Câu 2. Các hành động được kể theo thứ tự nào?

• Hành động của nhân vật trong lời kể mỗi lúc một căng thẳng, kịch tính được đẩy dần lên.
  • Hành động sau là kết quả của hành động trước
  • Cứ thế cho đến cao trào: Đến sau → nổi giận → đuổi theo → hô mưa, gọi gió → dâng nước → đánh ... nước ngập...

Câu 3. Hành động ấy đem lại hiệu quả gì?

• Kết quả của hành được diễn tả trong câu văn cuối đoạn: "Nước ngập ruộng đồng, nước ngập nhà cửa, nước dâng lên lưng đồi, sườn núi, thành Phong Châu như nổi lềnh bềnh trên một biển nước".
• Hình thức lời văn diễn đạt được độ căng của hành động
  • Các động từ với sắc thái mạnh, dồn dập (đùng đùng nổi giận, đem quân đuổi theo đòi cướp, hô mưa gọi gió, rung chuyển cả đất trời,...);

Câu 4. Lời kể trùng điệp (nước ngập..., nước ngập..., nước dâng...) gây được ấn tượng gì cho người đọc?

• Hình thức trùng điệp được sử dụng đã gây được ấn tượng mạnh, dữ dội về kết quả của hành động trả thù của Thuỷ Tinh, về mạch phát triển lên cao trào của câu chuyện (nước ngập..., nước ngập..., nước dâng...).

Câu 1. Hãy cho biết mỗi đoạn văn biểu đạt ý chính nào? Câu biểu đạt ý chính ấy? Tại sao người at gọi đó là câu chủ đề? Để dẫn đến ý chính ấy, người kể đã dẫn dắt từng bước bằng cách kể các ý phụ như thế nào? Chỉ ra các ý phụ và mối quan hệ của chúng với ý chính.

• Mối quan hệ giữa các ý phụ với ý chính trong đoạn văn:
  • Các ý phụ có mối quan hệ chặt chẽ với ý chính
  • Từ ý phụ dẫn đến ý chính hoặc giải thích cho ý chính, làm nổi bật ý chính.

Câu 2. Em hãy kể (hoặc viết) đoạn văn nêu ý chính: Thánh Gióng cưỡi ngựa sắt, phun lửa giết chết hết giặc Ân. Hoặc viết đoạn văn nêu ý chính: Tuệ Tĩnh thấy ai có bệnh nặng thì lo chữa trước cho người đó, không kể người đó có địa vị như thế nào, giàu hay nghèo.

Gợi ý làm bài

Thánh Gióng

     Trong lúc thế nước rất nguy , Gióng vùng dậy , vươn vai một cái bỗng trở thánh một tráng sĩ oai phong lẫm liệt,mình cao hơn trượng. Tráng sĩ mặc áo giáp , cầm ròi rồi vỗ mông ngựa .Ngựa hí dài mấy tiếng. Gióng nhảy lên mình ngựa, ngựa thét ra lửa, Gióng thúc ngựa phi thẳng ra chiến trường. Gióng giết hết lớp giặc này đến lớp giặc khác, giặc chết nhưa rạ. Bông ròi sắt ngãy. Thánh Gióng liền nhổ bụi tre bên đường quật vào giặc túi bụi.Giặc tan vỡ. Đám tàn quân giẫm đạp lên nhau chạy trốn, Gióng đuổi theo giặc đến chân núi Sóc. Đến đấy, một mình một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh, núi cởi bỏ áo giáp sắt lại, rồi cùng người lẫn ngựa từ từ bay lên trời.

Tuệ Tĩnh

    Tuệ Tĩnh là người thầy thuốc luôn hết lòng thương yêu cứu giúp người bệnh, không kể người bệnh đó có địa vị như thế nào, giàu hay nghèo. Một hôm, ông chuẩn bị theo con nhà quý tộc vào tư dinh để xem bệnh cho nhà quý tộc thì bất ngờ có hai vợ chồng người nông dân khiêng đứa con bị gãy đùi đến xin ông chạy chữa. Ông liền xem mạch cho cậu bé rồi bảo con nhà quý tộc là ông phải chữa gấp cho chú bé, để chậm tất có hại. Nói rồi, ông bắt tay ngay vào việc chữa trị cho chú bé.

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng Lời văn, đoạn văn tự sự để củng cố hơn nội dung học bài. 

Câu 1. Đọc đoạn văn dưới đây và trả lời câu hỏi:

a. Thế là Sọ Dừa đến ở nhà phú ông. Cậu chăn bò rất giỏi. Hằng ngày, Sọ Dừa lăn sau đàn bò ra đồng, tối đến lại lăn sau đàn bò về chuồng. Ngày nắng cũng như ngày mưa, bò con nào con nấy bụng no căng. Phú ông mừng lắm.

(Sọ Dừa)

b. Ngày mùa, tôi tớ ra đồng làm cả, phú ông có ba cô con gái thay phiên nhau đưa cơm cho Sọ Dừa. Hai cô chị ác nghiệt, kiêu kì, thường hắt hủi Sọ Dừa; còn có cô em út hiền lành, tính hay thương người, đối dãi với Sọ Dừa rất tử tế.

(Sọ Dừa)

 c. Cô không đẹp, chỉ xinh thôi. Và tính cô cũng như tuổi cô còn trẻ con lắm. Thấy khách hàng nói một câu bông đùa, cô đã tưởng người ta chòng ghẹo minh, díu đôi lông mày lại và ngoe nguẩy cái mình. Khách trông thấy chí cười. Nhưng cô cũng không giận ai lâu, chỉ một lát cô lại vui tính ngay.

(Thạch Lam, Hàng nước cô Dần)

Mỗi đoạn văn trên kế về điều gì? Hãy gạch dưới câu chủ đề có ý quan trọng nhất của mồi đoạn văn. Các câu văn triển khai chủ đề ấy theo thứ tự nào?

Gợi ý làm bài

• Đoạn 1: Sọ Dừa làm thuê trong nhà phú ông.
  • Câu chủ chốt: Cậu chăn bò giỏi lắm.
    • Câu 1: Hành động bắt đầu.
    • Câu 2: Nhận xét chung về hành động.
    • Câu 3, 4: Hoạt động cụ thể.
    • Câu 4: Kết quả, ảnh hưởng của hoạt động.
•  Đoạn 2: Thái độ của các con gái phú ông đôi với Sọ Dừa.
  • Câu chủ chốt: Câu 2
    • Quan hệ: Hoạt động nối tiếp và ngày càng cụ thể.
• Đoạn 3: Tính nết cô Dần.
  • Câu chủ chốt : câu 2
    • Quan hệ
      • Câu 1 + Câu 2: quan hệ nối tiếp
      • Câu 3 + Câu 4: Đối xứng
      • Câu 2, 3, 4: Quan hệ giải thích.
      • Câu 5, 4: Đối xứng.

Câu 2. Đọc hai câu văn sau, theo em, câu nào đúng câu nào sai, vì sao?

a. Người gác rừng cười ngựa, lao vào bóng chiều, nhảy lên lưng ngựa, đóng chắc chiếc yên ngựa.

b. Người gác rừng đóng chắc chiếc yên ngựa, nhảy lên lưng ngựa, rồi lao vào bóng chiều

Gợi ý làm bài

• Câu b: Đúng vì đúng mạch lạc
• Câu a: Sai, mạch lộn xộn.
• Giải thích
  • Trong lời kể, các sự việc được kể phải diễn ra theo đúng lôgic của diễn biến sự việc trong thực tế. Sự việc nào xảy ra trước phải được kể đến trước, xảy ra sau phải được kể đến sau, không được đảo lộn.
  • Câu (a) sai vì không phản ánh đúng diễn biến trên thực tế của sự việc
    • Phải đóng yên ngựa trước
    • Nhảy lên lưng ngựa sau
    • Cuối cùng rồi mới "lao vào bóng chiều".

    • Lạc Long Quân: Ngày xưa ở miền đất Lạc Việt có một vị thần thuộc nòi rồng, tên là Lạc Long Quân, là con trai của thần Long Nữ. Vì nòi rồng nên thần thường sống dưới nước. Thần có sức khỏe rất phi thường và lắm phép lạ. Thần không chỉ giúp dân trừ yêu quái mà còn dạy dân cách chăn nuôi trồng trọt.

    • Âu Cơ: Ở vùng núi phía Bắc có một nàng tên là Âu Cơ, xinh đẹp tuyệt trần, nàng dòng họ Thần Nông.

Câu 3. Xem lại cách viết câu giới thiệu nhân vật, hãy viết lời kể giới thiệu các nhân vật: Thánh Gióng, Lạc Long Quân, Âu Cơ, Tuệ Tĩnh.

Gợi ý làm bài

• Giới thiệu về nhân vật Thánh Gióng: đọc lại phần mở bài truyện Thánh Gióng, từ đầu cho đến "... cứ đặt đâu thì nằm đấy."
• Giới thiệu về hai nhân vật Lạc Long Quân và Âu Cơ: đọc lại phần giới thiệu nhân vật ở phần đầu truyện Con Rồng cháu Tiên, từ đầu cho đến "... ở cung điện Long Trang."
• Giới thiệu về nhân vật Tuệ Tĩnh: đọc lại Phần mở bài của bài văn về Tuệ Tĩnh ở bài 4.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.