Soạn bài Chiếu dời đô - Lí Công Uẩn

• Chiếu dời đô phản ánh khát vọng của nhân dân ta về một đất nước độc lập, thống nhất, hùng cường và khí phách của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh.

• Bài chiếu ngắn gọn, cô đọng, có sức thuyết phục sâu sắc vì nói đúng được ý nguyện của nhân dân và có sự kết hợp hài hoà giữa lí và tình.
•  Phân tích, chứng minh và đi đến kết luận: Thành Đại La là nơi tốt nhất để đóng đô.
• Kết cấu theo trình tự lập luận như vậy rất chặt chẽ và rất tiêu biểu cho văn nghị luận.

Câu 1. Mở đầu Chiếu dời đô, Lý Công Uẩn viện dẫn sử sách Trung Quốc nói về việc các vua đời xưa bên Trung Quốc cũng từng có những cuộc dời đô. Sự viện dẫn đó nhằm mục đích gì?

• Lý Công Uẩn đã viện dẫn sử sách Trung Quốc nói về việc các vua đời xưa bên Trung Quốc cũng từng có những cuộc dời đô: nhà Thương năm lần dời đô, nhà Chu ba lần. Các lần dời đô ấy đều nhằm mục đích mưu toan việc lớn, xây dựng vương triều phồn thịnh, tính kế lâu dài cho thế hệ sau. 
• Lý Công Uẩn viện dẫn sử sách để nhằm làm tiền đề, làm chỗ dựa cho lí lẽ: Trong lịch sử đã từng có chuyện dời đô và từng đem lại kết quả tốt đẹp.

Câu 2. Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở vùng núi Hoa Lư (Ninh Bình) của hai triều Đinh, Lê là không còn thích hợp, vì sao ? (Xem lại chú thích (8) trong SGK, trang 50 để hiểu lí do khiến hai triều Đinh, Lê vẫn phải dựa vào vùng núi Hoa Lư để đóng đô.) 

• Hai triều Đinh, Lê sở dĩ không dời đô vì thế lực chưa đủ mạnh, vẫn còn phải dựa vào địa thế rừng núi hiểm trở.
• Đến thời Lý, đất đang trên đà phát triển mạnh, việc đóng đô ở Hoa Lư là không còn phù hợp nữa. Theo Lý Công Uẩn, kinh đô cũ ở vùng núi Hoa Lư (Ninh Bình) của hai triều Đinh, Lê là không còn thích hợp, nếu không dời đô sẽ phạm những sai lầm: triều đại sẽ không được lâu dài, nhân dân khổ sở, vạn vật không thích nghi, không thể phát triển thịnh vượng.
• Không dời đô tức là không theo mệnh trời (không phù hợp với quy luật khách quan), không biết học theo cái đúng của người xưa, không thuận lòng dân. Vì thế, việc dời đô là rất cần thiết.

Câu 3. Theo tác giả, địa thế thành Đại La có những thuận lợi gì để có thể lựa chọn làm nơi đóng đô ? (Chú ý vị trí địa lí, hình thế núi sông, sự thuận tiện trong giao lưu, phát triển về mọi mặt.) 

• Chọn thành Đại La làm nơi đóng đô có những thuận lợi: đây là nơi trung tâm đất trời, mở ra bốn hướng, có núi có sông, đất rộng mà bằng phẳng, cao mà thoáng, tránh được lụt lội và chật chội, là đầu mối giao lưu văn hóa, là mảnh đất hưng thịnh, muôn vật phong phú, tốt tươi.

Câu 4. Chứng minh Chiếu dời đô ra đời có sức thuyết phục lớn bởi sự kết hợp giữa lí và tình. (SGK, t.2, tr. 51)

• Chiếu dời đô có sức thuyết phục lớn vì đã kết hợp được cả lí và tình: 
• Về lí, Trong lịch sử đã từng có chuyện dời đô và đà đem lại kết quả tốt đẹp. Người xưa đã vâng theo mệnh trời, việc dời đô là hợp lòng dân. Soi vào thực tế, hai triều đại Đinh, Lê không chịu dời đô nên hậu quả là triều đại ngắn ngủi, đất nước không phát triển, người dân khốn cùng. Từ đây đi tới kết luận: khẳng định thành Đại La là nơi tốt nhất để dời dô. Đây là nơi thuận lợi nhiều mặt: địa lí, chính trị, văn hóa... 
• Về tình, bài chiếu được viết bằng một tình cảm chân thành. Lí Công uẩn không đưa ra mệnh lệnh mà đặt câu hỏi “Các khanh nghĩ thế nào ?”. Câu hỏi có tính chất tâm tình, như là một sự trao đổi, bàn bạc, đối thoại. Bằng cách này, ông đã tạo được sự đồng cảm giữa vua và thần dân.

Câu 5. Vì sao nói việc Chiếu dời đô ra đời phản ánh ý chí độc lập tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt? 

• Chiếu dời đô ra đời phản ánh ý chí độc lập tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt. Hai triều Đinh, Lê trước đó thế và lực chưa đủ mạnh nên đã phải dựa vào vùng núi rừng Hoa Lư hiểm trở. Đến triều Lí dời đô từ vùng núi ra vùng đồng bằng chứng tỏ thế và lực đã mạnh, có thể sánh ngang hàng với phương Bắc.
• Định đô ở Thăng Long - trung tâm đất nước là thực hiện nguyện vọng của nhân dân xây dựng một quốc gia độc lập, tự cường.

Để chuẩn bị cho bài học được tốt hơn và nắm bài kĩ hơn các em tham khảo bài giảng Chiếu dời đô.

Chiếu dời đô của Lí Công Uẩn là văn kiện có ý nghĩa lịch sử to lớn. Chính văn bản này đã góp phần khai sinh ra kinh đô của nước ta trong quá khứ và hiện nay. Phần đầu của Chiếu dời đô nói lên mục đích sâu xa, tầm quan trọng của việc dời đô. Đó là để đóng đô nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên theo mệnh trời, dưới theo ý dân. Ngoài ra, để nắm vững nội dung bài học cũng như dễ dàng hoàn thành các bài viết văn liên quan đến tác phẩm, các em có thể tham khảo thêm một số bài văn mẫu dưới đây:

4. Hỏi đáp về bài Chiếu dời đô

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn Chúng tôi sẽ sớm trả lời cho các em.